In één van de laatste hoofdstukken van Het boek van de eeuwige korte liefdes vindt een gesprek plaats tussen hoofdpersoon Dmitri Ress en Kira, een vrouw met wie hij vroeger in het weeshuis heeft gezeten. Gorbatsjov is intussen aan de macht en glasnost en perestrojka (openheid en hervormingen) hebben hun intrede gedaan. Kira probeert Dmitri te overtuigen dat zij en haar collega-dissidenten het einde van het communisme hebben bewerkstelligd. ‘Dus binnenkort’, reageert Dmitri, ‘zijn we dankzij jouw vrienden vrij, kunnen we schoenen kopen zonder ervoor in de rij te hoeven staan, hebben we dertig televisiezenders, kortom – een meerpartijenstelsel plus materiële welstand voor iedereen, of bijna… En daarna?’

‘En daarna?’ Die woorden vatten samen wat Dmitri in zijn leven onder de dictatuur van Stalin en Brezjnev heeft geleerd. Het communisme zal niet uitlopen op een heilsstaat, maar die heilsstaat ligt evenmin in een westerse levensstijl. Na enkele bijzondere ervaringen in zijn weeshuistijd kwam al vroeg

het inzicht dat alle maatschappijen dezelfde soort wezens voortbrengen: wezens die met dierlijke slaafsheid alleen maar denken aan eten, zich voortplanten, buigen voor de macht van de staat die hen onderwerpt aan geestdodende bezigheden, hen overstelpt met slechte aftreksels van cultuur en hen elkaar laat vermoorden in oorlogen.

Toch zal Dmitri geen fatalist worden. Hij ontdekt dat de mens geluk en liefde niet kan plannen, maar blijvend kan ervaren door oog te hebben voor schoonheid. Zoals een vrijgekomen gevangene hem ooit vertelde hoe gelukkig hij zich voelde toen hij in de Goelag in een snee brood een niet-vermalen graankorrel aantrof.

Makine werd geboren in 1957 in Siberië en groeide op onder Chroesjtsjov en Breznjev. Hij vroeg in 1987 asiel aan in Frankrijk, waar hij een romanoeuvre opbouwde dat vrijwel volledig in Nederlandse vertaling beschikbaar is bij De Geus. Zijn Het Franse testament werd bekroond met de Prix Goncourt en de Prix Médicis. Toch kwam zijn erkenning moeizaam. Bekend is dat zijn in het Frans geschreven boeken pas een uitgever vonden toen hij ze aanbood als vertalingen uit het Russisch.

Het ligt voor de hand om Het boek van de eeuwige korte liefdes autobiografisch te interpreteren. Net als Dmitri, groeide Makine op in een weeshuis. Ook hij droomde als kind van een Rusland waarin iedereen gelukkig zou zijn en geen haat of vijandschap zou kennen. En ook Makine verloor die droom toen hij zag wat er onder Brezjnev gebeurde. En ook Makine gelooft dat de mens zélf zijn geluk vindt in liefdevol omgaan met de natuur en zijn medemens.

In verschillende korte hoofdstukken lezen we hoe Dmitri Ress liefde en schoonheid ervaart, soms in korte contacten met vrouwen, soms in de ervaring van bijzondere ontmoetingen – of beter: in gewone ontmoetingen waarin hij het bijzondere ziet. In zekere zin is Het boek van de eeuwige korte liefdes een spiritueel boek. We worden geconfronteerd met tal van misstanden onder het gewone volk tijdens de communistische dictatuur, maar Makine laat zien hoe zijn alter ego zelfs in die situaties schoonheid ziet en daar kracht uit put om mens te blijven. ‘De noodlottige fout die wij maken’, schrijft Makine, ‘is dat we naar altijddurende paradijzen zoeken.’ en ‘We zetten onze dromen liever in elkaar met oude granietblokken’. Daardoor lopen we tal van ‘kortstondige paradijzen’ mis, maar dat zijn de enige die voor ons bereikbaar zijn.

Het zijn bijna breekbare voorbeelden van zo’n geluk, die Dmitri herkent. Korte momenten van liefde; liefde die uitgaat boven hartstocht, verliefdheid of lichamelijkheid. Neem het verhaal van de manke morieljeplukker Jorka die een bosje sneeuwklokjes voor Dmitri plukt om aan zijn vriendin te geven: ‘Hij geeft me de bloemen, loopt weg, en terwijl ik mijn dagen gehaast en achteloos voorbij laat vliegen, zijn zijn handelingen het begin van een leven dat blijvend is.’ Voorbeelden in dit boek van korte liefdes met eeuwigheidswaarde (zie de titel van de roman), zijn een oud echtpaar dat schuilend voor een hoosbui zijn levensverhaal vertelt, of Vika die Dmitri leert zien dat geluk niet in de toekomst ligt, of Maja met wie hij een arme Alexandra bezoekt die ooit voor Lenin werkte.

Altijd bestaan de geluksmomenten bij Dmitri in harmonie met de natuur of de situatie waarin de ervaring wordt opgedaan. Ze laten in datgene wat we rationeel lelijk zouden noemen de schoonheid oplichten.

Met heel mijn wezen voelde ik toen dat ik waanzinnig hopeloos verliefd was. Niet alleen op Maja en haar zwarte krullen die door haar harde lopen in de wind opwoeien. Maar ook op het gras dat golfde als ze langskwam, en op die naargeestige grauwe hemel, en op de lucht die naar regen rook.

Het boek van de eeuwige korte liefdes

Auteur: Andreï Makine
Vertaald door: Jan Versteeg
Verschenen bij: Uitgeverij De Geus (2013)

Prijs: € 19,95