Van buiten naar binnen: een prachtig omslag van Tomislava Juroš van iets dat in wezen verschrikkelijk is (verwoestingen) en het soort papier dat associaties oproept met voormalige Oostblok uitgeverijen en –boekwinkels. Het gaat om een roman, zijn achtste, van de sinds 1993 in Zagreb wonende auteur Anđelko Vuletić, vertaald door Sanja Kregar en uitgegeven door Uitgeverij KLIN, Kroatische literatuur in Nederland.

Wat bij het doorbladeren ook opvalt, is dat de lay out in een geval die van een gedicht is:

En, als men bedenkt dat het dit voertuig,
evenmin als ons,
niet gegeven is
om meteen dood te bloeden,
in puin te storten,
in eigen vuur uit te branden.

Dit doet je er als lezer meteen aan denken dat Vuletić ook dichter is, wiens gedichten in vele talen zijn vertaald, maar tot nu toe niet in het Nederlands. Misschien komt ook daar nu verandering in.

Wraak
De eerste regels van de roman trekken de lezer meteen in het verhaal: een begraafplaats in Sarajevo anno 1993, waar niet de vogels fluiten maar granaten. Een vriend van Pater, de ik-figuur wordt er begraven, net als hij een voormalig politiek gevangene. Op die plaats roept Pater opeens uit: ‘Wij moeten ons wreken!’ Wreken op de folteraars van de vriend en hemzelf. Door ze te martelen. Al was het er maar één: politierechercheur Kruik, de vreemdste van het stel. Wraak om geheeld te worden, uit een vorm van levensdrift.

Als van een mitrailleur
De auteur wisselt een poëtisch taalgebruik af met staccato-zinnetjes die hij als mitrailleurvuur op de lezer afstuurt, zoals: ‘Slapeloos [ook de bijnaam van een personage, EvS] versteende, ijskoud, sprakeloos’ en: ‘Geen druppel woord, geen druppel zucht. Verstomde stilte.’ Beschrijvingen, van Sarajevo of van de personages, zal je in dit boek echter niet vinden. Vuletić kruipt in de gedachten van de ik-figuur en volgt deze op de voet, afgewisseld met dialogen.
Uit de dialogen spreekt de eenheid tussen de dagelijkse, rauwe werkelijkheid en de hoop op een beter leven of een leven überhaupt, zoals die bij het bed van een bij een bomaanslag ernstig gewonde vriend tussen een verpleegster en Pater in ook weer korte staccato-zinnetjes: ‘Jij hebt hier niets te zoeken.’ ‘Ik wil hem helpen.’ ‘Hoe dan?’ ‘Ik tel de druppels’ van het infuus.

Oog om oog, tand om tand
In zo’n dialoog wordt ook vaak gediscussieerd over de vraag of het wel goed is wat de vrienden doen. Ze roepen de hulp in van Luka, een medeslachtoffer die weliswaar halfblind is maar zegt visioenen van Kruik te hebben. Hij leidt hen op een dwaalspoor. Vervolgens vragen ze raad aan een priester, die ook Luka heet. Hij raadt ze aan te vergeven. Het zijn wake-up calls: reken op jezelf, op je eigen innerlijke kracht, leer zelf te zwemmen. Maar telkens komen ze uit op het idee oog om oog, tand om tand en op het punt dat er wraak genomen móet worden.
Er wordt niet langer om hen heen geschoten, maar de gevechten vinden binnen in henzelf plaats, tot het inzicht aanbreekt dat ze door hun oud-folteraar te martelen, zij ook zichzelf martelen. ‘Van binnen vraten wij ons op, omdat wij niet een einde aan alles konden of wilden maken: de gevangene, zijn gevangenschap, zijn geheime dienst en zijn walgelijke hoongelach.’ Telkens herhaalt Pater dat vergeven ‘slechts een vorm van verheven wraak is.’ Uiteindelijk is hij meer met zichzelf bezig dan met Kruik.

Afloop
Zonder dat wordt verklapt hoe deze hele actie afloopt, doet het eind denken aan hoe Bach wel de cantates afsluit waarin eerder sprake was van vernietiging van de vijand – in geestelijke of reële zin, dat blijft soms in het midden. Maar het slotkoraal slaat een andere toon aan.
Zo vallen er meer vergelijkingen te trekken. Bijvoorbeeld met het denken van de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum, die in haar studie Woede en vergeving ook schreef over wraak, woede en vergeving. Alleen graaft Vuletić dieper. Want waar Nussbaum zegt dat ofwel een voorval zo misdadig is dat we straf aan de rechterlijke macht moeten overlaten, ofwel zo triviaal dat we niet op wraak moeten zinnen, is het in dit geval duidelijk dat de rechterlijke macht in Kroatië corrupt was en dat er van trivialiteit geen sprake was. Overigens benadert Nussbaum ook, net als Vuletić, het begrip ‘vergeving’ kritisch. Volgens haar is dit in de kern egoïstisch, omdat de getroffene zich op die manier in een moreel verheven positie beweegt.
Waarvan zouden Pater en zijn vrienden het volgens Vuletić en Nussbaum dan moeten hebben? Daarin zijn ze eensgezind, maar dat zou een spoiler zijn. Het is aan de lezer om hierachter te komen en blij te zijn met het feit dat dit indrukwekkende boek dat tot nadenken stemt in het Nederlands is vertaald. Inderdaad: een boek van een auteur die ook filosofie heeft gestudeerd.