Wiskunde maakt eenzaam. Hoe verder je erin doordringt des te groter de kans dat anderen je niet meer zullen begrijpen. Al je ontdekkingen, je gedachten, je twijfels en je vragen kun je alleen kwijt bij een steeds kleiner wordend gezelschap van experts. De rest van de wereld wil of kan niet begrijpen waar je mee bezig bent. Familie, vrienden, kennissen, maar ook geliefden begrijpen er meestal helemaal niets van. Wie zich bijvoorbeeld de hele dag bezig houdt met elliptische en Abelische functies, die gebaseerd zijn op de representatie als oneindige reeksen, heeft een probleem als ’s avonds de vraag ‘Hoe was je dag?’ gesteld wordt.

Wiskunde maakt eenzaam voor hen die het beschouwen als een deel van hun innerlijk en dat vervolgens zo moeilijk deelbaar blijkt. Sofia Kovalevski moet zo iemand geweest zijn. Zij was de eerste en belangrijkste Russische wiskundige van de 19^e eeuw. Vrouwen werden in het toch niet erg vooruitstrevende Rusland van die tijd, niet in staat geacht aan wiskunde te doen. Ze zouden het niet kunnen; een vooroordeel dat op wanhopige wijze in stand werd gehouden door vrouwen te verbieden aan veel Europese universiteiten te laten werken.

Te veel geluk heet de verhalenbundel van Alice Munro, de Nobelprijswinnaar van 2013. Het boek werd al in 2009 in het Engels gepubliceerd maar is pas afgelopen jaar in het Nederlands verschenen. Te veel geluk is ook de titel van het laatste en langste verhaal in deze bundel, dat gaat over het leven van Sofia Kovalevski. Maar liefst 60 bladzijden telt het, en eerlijk gezegd is het niet eens het beste verhaal in deze bundel. Het is vrij droog en het mist een aantal van de eigenschappen die Munro’s verhalen doorgaans zo sterk maken.

Verreweg de meeste hebben de Canadese provincie Ontario als decor en vrouwen als hoofpersoon. Levens ontwrichtende gebeurtenissen zoals moorden, ongelukken en overvallen komen opvallend vaak voor maar staan zelden centraal. Munro legt doorgaans veel meer nadruk op de pogingen van haar hoofdpersonen om de tragiek een plaats te geven. In Te veel geluk is dat niet anders. Behalve het titelverhaal voldoen alle verhalen aan het beeld dat we van Munro kennen.

In het eerste verhaal Dimensies bijvoorbeeld, is de hoofdpersoon een vrouw van wie de kinderen door haar man vermoord zijn. Dit gruwelijk gegeven is echter niet waar het in dit verhaal om draait, het vormt slechts de achtergrond, het decor, voor op het eerste gezicht minder sensationele gebeurtenissen. Munro vertelt op haast onnavolgbare wijze hoe de vrouw langzaam maar zeker overweegt de man die haar kinderen vermoord heeft weer in haar leven toe te laten. Het is een zeer sterk en overtuigend begin van deze verhalenbundel.

De daarop volgende verhalen zijn minder extreem (als dat het woord is) maar ontwrichtende gebeurtenissen spelen in bijna alle verhalen een rol, al is het telkens als decor. Het titelverhaal is daar een uitzondering op. Te veel geluk beschrijft de laatste maanden in het leven van Sofia Kovalevski en haar herinneringen aan belangrijke episoden in haar leven. Het verhaal kent geen duidelijke tragische hoogte- of dieptepunten maar wel een stortvloed aan historische details en gebeurtenissen. Munro’s spaarzame en uiterst effectieve stijl is eigenlijk het enige gemeenschappelijke met de rest van deze bundel.

‘Te veel geluk’ is een van de weinige historische verhalen in het werk van Munro. In de bundel The view from Castle Rock waagde ze zich aan het genre, maar daar ging het nog om een min of meer fictieve weergave van haar familiegeschiedenis. Hier is er van een dergelijk excuus geen sprake. Dit is geschiedenis die te oud is voor de herinnering.

Juist omdat dit verhaal zo uit de toon valt, kun je de vraag stellen waar die fascinatie van Munro voor Sofia Kovalevski toch vandaan komt?

Munro heeft die vraag duidelijk zien aankomen want dit boek bevat een korte verantwoording, een dankbetuiging, voor uitsluitend dit verhaal. De manier waarop Munro in vrij zakelijke zinnen hierin haar enthousiasme over haar hoofdpersoon beschrijft, is op het ontroerende af.

Ik ontdekte Sofia Kovalevski toen ik op een dag iets in de Encyclopedia Brittanica opzocht. De combinatie romanschrijfster/mathematicus sprak me onmiddellijk aan en ik begon alles te lezen wat ik over haar kon vinden. Ik raakte vooral in de ban van een boek en daarom moet ik mijn schatplichtigheid en grote dankbaarheid betuigen aan de auteur van Little Sparrow: A Portrait of Sofia Kovalevski …
Ik heb mijn verhaal beperkt tot de dagen die aan Sofia’s dood voorafgaan, met terugblikken op haar vroegere leven. Maar iedereen die in haar geïnteresseerd is, raad ik aan het boek van de Kennedy’s te lezen, dat zo veel historische en mathematische rijkdom bevat.

De ontroering die deze verantwoording oproept zit ‘m in de combinatie van het onvoorwaardelijke enthousiasme en de constatering dat het verhaal zelf eigenlijk niet eens zo geslaagd is. Op één of andere manier krijg je het idee dat een ieder die niet probeert meer te weten te komen over Sofia Kovalevski, Alice Munro teleurstelt. Bovendien heeft het iets schrijnends dat een zo groot schrijver als Munro zich vol overgave stort op een verhaal dat niet helemaal wil lukken.

Maar deze verantwoording beantwoordt nog niet helemaal de vraag waarom Munro nu zo gefascineerd werd door Kovalevski. Merkwaardig genoeg geeft de combinatie van het verhaal en het interview dat haar toespraak voor de Nobelprijsuitreiking verving, een antwoord.

Daarbij is het van belang om goed te kijken hoe Munro het leven van Kovalevski beschrijft. Munro beschrijft Kovalevski niet als genie, niet als feministe en ook niet als een vrouw gedreven door de ambitie carrière te maken in een wereld die door mannen gedomineerd wordt. Om erkenning is het haar niet te doen. De liefde voor wiskunde komt van binnenuit. Ondanks de historische context gaat dit verhaal over een vrouw die de buitenwereld moet overkomen om haar innerlijk te kunnen ontplooien.

Wiskunde was een gift van de natuur, zoals het noorderlicht. Het had met niets anders in de wereld te maken, niets met scriptes, prijzen, collega’s of diploma’s.

In het Nobelinterview komt die innerlijke drang (het gaat natuurlijk om schrijven in plaats van wiskunde) van Munro een paar keer ter sprake. Ze vertelt dat ze begon te schrijven voor zichzelf, en niet dacht aan publicatie, prijzen en erkenning. Het schrijven hield ze lange tijd geheim, ook in de veronderstelling dat zij de enige in haar wereld was met een dergelijke belangstelling.

Later, toen ze begon te publiceren en andere schrijvers ontmoette kwam pas de twijfel of het allemaal wel goed genoeg was. Ook die twijfel en het omgaan met de verwachtingen van anderen komen we bij Sofia Kovalevski tegen. Waarom toch de noodzaak het leven als een strijd te zien?

Ze begon, vrij laat, te leren wat veel mensen om haar heen al sinds hun kindertijd leken te hebben geweten: dat een leven zonder belangrijke prestaties uiterst bevredigend kan zijn. Je kon het tot de rand toe vullen met bezigheden die je niet totaal uitputten. …Het hoefde je geen hoofdbrekens te kosten.

Kovalevski won in 1888 de prestigieuze Bordin prijs voor haar wiskundig werk en werd uiteindelijk de eerste vrouwelijke Europese professor. Maar Munro laat die publiekelijke erkenning nauwelijks stralen. De eenzame binnenwereld, een mengeling van wiskunde, literatuur en intimiteit is veel belangrijker. Sofia’s leven, zoals verteld door Munro, doet denken aan een strijd, geen strijd om erkenning maar om geluk.

Munro heeft in de loop der jaren geen gebrek gehad aan erkenning. Haar boeken worden doorgaans juichend besproken en het winnen van de Nobelprijs was bijna niet meer dan een noodzakelijk gebaar of een daad van rechtvaardigheid.

Maar erkenning lijkt Munro niet wezenlijk te raken. In het verleden was er ook wel kritiek, die haar bleef herinneren aan het feit dat ze een schrijvende huisvrouw uit de Canadese provincie was. En wat kon een huisvrouw uit het saaie Canada, die ook nog eens schreef over gewone mensen uit de provincie, nu voor belangwekkende literatuur schrijven? Bovendien schreef ze geen romans, maar korte verhalen.

Deze vooroordelen, die Munro af en toe nog steeds omringen, zien we in aangezette vorm terug bij Sofia Kovalevski. Sofia trouwt in eerste instantie niet uit liefde maar om onafhankelijk te zijn, het huis zonder ouders te kunnen verlaten, te kunnen studeren en wiskunde te kunnen beoefenen. De 19^e-eeuwse vooroordelen maken een academische carrière voor Sofia zo goed als onmogelijk en het is zonder meer bewonderenswaardig dat ze zo ver gekomen is. Een aanstelling aan een Russische universiteit is voor vrouwen uitgesloten. Lesgeven kan ze uiteindelijk in Zweden, maar haar hart ligt eigenlijk bij het doen van onderzoek.

Munro heeft minder last van vrouwonvriendelijke vooroordelen gehad, zoals ze ook in het interview aangeeft. Lezen en boeken waren in haar jeugd meer iets voor vrouwen dan voor mannen. Misschien is het daarom dat Munro de strijd die Sofia tegen de mannenwereld moet hebben gevoerd niet als onderwerp neemt. Munro’s Sofia wil opgaan in haar talent, in wiskunde, in formules en in zelf bedachte woorden. En alle obstakels die het haar moeilijk maken haar talenten te ontplooien, lijken eerder bij het leven te horen dan dat ze een tijdelijk deel van de geschiedenis vormen.

Het gaat te ver om in Sofia Kovalevski niemand anders dan Alice Munro te ontwaren maar haar gestalte schijnt wel in het verhaal door. Te veel geluk (het verhaal) mag dan niet geheel gelukt zijn, het straalt wel degelijk.