Dit is een mensenboek; een boek over de bevolking, geschiedenis, kunst en literatuur van Iran. ‘De warmte en zachtheid van de Perzen heeft me vanaf mijn eerste bezoek diep geraakt’, noteert schrijver, fotograaf en reiziger Alexander Reeuwijk (1975) in zijn inleiding. In 2003 reisde hij voor ’t eerst naar Iran, tien jaar later ondernam hij de reis weer. Nu vanuit Istanbul naar Teheran, Isfahan, Shiraz, Persepolis, Bam en het hart van het land: Yazd. Op een kaartje voor in het boek kun je de reis volgen, foto’s van de auteur zelf in het hart ervan laten het je zien.
Er is veel gebeurd in de tussentijd tussen de eerste en de laatste reis. Het valt Van Reeuwijk op dat de Iraniërs door de ogen van de ander, bijvoorbeeld een Nederlandse reiziger zoals hij, naar zichzelf kijken. De auteur ervaart dit als ‘misschien wel het toppunt van beschaving’. En, klinkt het uit de mond van een Iraniër zelf: ‘Iran is mooi en je zult echt versteld staan van de mensen’. Weer die mensen.
Mensen die, zoals Van Reeuwijk stelt, een groot bewustzijn hebben ‘van de plaats van Iran in de wereld en hun plaats in Iran’. Al kun je het als lezer niet nalaten soms diepere lagen te vermoeden onder wat hij sec noteert. Zouden bijvoorbeeld bij neuscorrecties niet alleen esthetische, maar ook antisemitische ressentimenten wel eens een rol kunnen spelen? Hoewel Van Reeuwijk niet verheelt dat mensen voor de zekerheid willen weten of hij ‘echt niet uit Amerika of Israël komt’. Zo diep zit het.
Verfijnde cultuur
Niet alleen naar mensen zelf, maar ook wat zij voortbrengen aan kunst en cultuur gaat Van Reeuwijks aandacht uit. Naar ‘de rijke geschiedenis die terug te vinden is op iedere hoek van de straat, de relaxte theehuizen in combinatie met de verfijnde hoogtepunten van islamitische architectuur’. Hoewel de theehuizen onder invloed van de religieuze politie steeds vaker worden gesloten, zoals hij elders schrijft. En hoewel op deze manier alleen de elite aan het woord komt.
Ook de poëzie passeert in het boek de revue. Met name die van mystici als Roemi, Omar Khayyam en Hafez. Het valt Van Reeuwijk op, ‘dat in de gedichten veel wordt gedronken, gezongen, de liefde bedreven en verlangd. Niet de meest voor de hand liggende activiteiten die ik in eerste instantie verwacht in islamitische poëzie’. Maar dat geldt natuurlijk ook voor andere oosterse literatuur, zoals het Bijbelboek Hooglied.
Niet dat de mystieke literatuur Van Reeuwijk direct heeft beïnvloed. Daarvoor is hij toch eerder te rade gegaan bij het werk van V.S. Naipaul en, wat de filosofie betreft, Edward Saids boek Orientalism. Bij het luisteren naar Mahlers derde symfonie, op tekst van onder andere Nietzsche, trekt nog een keer een maand Iran aan Van Reeuwijks geestesoog voorbij: ‘De moskeeën van Isfahan, de Meden en Perzen van Persepolis, de geïmplodeerde citadel van Bam, de lemen stad hier aan mijn voeten en de mensen … Ja, het zijn de mensen. Even ben ik volmaakt gelukkig’.
Een land als alle andere
Van Reeuwijk is haast oosters hoffelijk tegen zijn gastheren en –vrouwen, maar spreekt wel een medegast in een hostel tegen, wanneer deze meent dat Iran een sterke leider nodig heeft. De auteur behoort niet tot de categorie mensen die in de ban is van de As van het Kwaad, waartoe Iran wordt gerekend. Slechts een enkele keer overvalt hem een zekere angst.
Hij beschrijft zowel de lofzang op Iran als zijn – bescheiden – kritiek in raak getroffen woorden. Dan weer bewonderend, dan weer met humor. Vol overgave, met een zekere gelatenheid ook. Het boek brengt de lezer dichter bij het dagelijks leven van een land dat de meeste lezers vreemd zal zijn of ze zouden het moeten kennen uit een boek als Standplaats Teheran van Carolien Omidi. Het zijn deze schrijvers die laten zien dat Iran ook een land is als andere landen.
