De luiaards in de vruchtbare vallei van Albert Cossery is een ideaal boek om te lezen tijdens een pandemie, waarin het leven vertraagd is en veel mensen noodgedwongen een groter deel van hun dagen binnenshuis slijten. Het verhaal uit 1948 gaat over de kunst van het nietsdoen, over luiheid en dagenlang slapen – alles om je maar af te keren van de buitenwereld, die gevuld is met narigheid in allerlei vormen. 

De jonge Siraag woont met zijn broers Rafiek en Galaal, zijn vader en zijn oom in een groot huis in een voorstad van Caïro. De vrouwelijke bediende Hoda zorgt voor het huishouden en leeft een ondankbaar bestaan tussen de luiaards. De familie heeft een afkeer jegens de buitenwereld, ze zijn als de dood dat hun rust wordt verstoord en ze willen niks liever dan de hele dag slapen – en daar slagen ze vrij goed in.
Het boek begint met Siraag die uit nieuwsgierigheid af en toe buiten de deur komt en het idee heeft opgevat om te gaan werken omdat hij genoeg heeft van het alsmaar niks doen. Hij heeft een baan in een fabriek in de buurt op het oog. Dit leidt tot verbijstering en woede bij zijn familie, die hem probeert te laten inzien wat een absurd idee dat is: ‘Toen ik voor ingenieur studeerde, moesten we fabrieken bezoeken. Het waren grote, ongezonde, troosteloze gebouwen. Ik heb er de naarste momenten van mijn leven doorgebracht. Ik heb de mensen gezien die in de fabriek werkten; dat waren geen mensen meer. Het ongeluk stond hun allemaal op het gezicht geschreven.’

Om vier uur opstaan om te gaan werken

Wanneer Siraag van zijn broer hoort dat er landen zijn waar mensen om vier uur ’s nachts opstaan om in de mijnen te gaan werken, kan hij zijn oren al helemaal niet geloven. Hij besluit om ook eens te proberen zo vroeg wakker te worden, maar komt na een paar pogingen tot de conclusie dat het onmogelijk is. Weifelend vraagt hij zich af of het wel echt waar is dat mensen dit doen, in het holst van de nacht wakker worden om te gaan werken.
De onbevangen blik van een wereldvreemde jongen als Siraag op mensen die hun leven slijten met werken in erbarmelijke omstandigheden, kan bijna niet anders dan resulteren in schrik en ontzetting. Het leven behelst zoveel meer dan noeste arbeid en wanneer je niet hoeft na te denken over de praktische kant van het leven is het niet vreemd dat je het concept van werken met argusogen bekijkt. 

Kritiek op systeem

Siraags ongeloof bij de verhalen van zijn broer over het leven van arbeiders zet ook de lezer aan het denken. Tegelijkertijd wordt duidelijk dat het alternatief van de hele dag niks doen – iets waar auteur Cossery zelf erg bekwaam in was – ook geen ideale leefstijl is. Siraag gaat immers niet voor niks op zoek naar werk, en ook Rafiek worstelt met verlangens uit zijn verleden toen hij zich nog niet rigoureus van de wereld had afgekeerd. Van oom Mustafa hoeft het luieren eveneens allemaal niet zo, maar het is lastig om te ontsnappen uit het leven dat je hebt.
Daarmee is De luiaards in de vruchtbare vallei niet alleen een vermakelijk boek over een paar Egyptenaren in een buitenwijk van Caïro die liever lui dan moe zijn, het zet de lezer ook aan het denken over de leefwijze en de verheerlijking van werk die we als maatschappij heden ten dage omarmd hebben. De afkeer van de buitenwereld is niet alleen gebaseerd op de onzekerheid en hartzeer die iemand kunnen overkomen bij een stap buiten de deur, maar is ook gestoeld op kritiek op het (economische) systeem: arbeiders brengen hun dagen door in fabrieken en mijnen en leven een kleurloos bestaan. 

Actuele vertelling

Hoewel de werkomstandigheden van veel werknemers inmiddels een heel stuk beter zijn dan in de jaren vijftig, zijn er parallellen te trekken met het nu. Wereldwijd slijten nog veel mensen hun bestaan in fabrieken en mijnen – of in kantoren. Siraag zou ongetwijfeld met dezelfde verbijstering luisteren naar de verhalen over ons moderne kantoorleven, met lean-trajecten, vergadertijgers en scrummasters. Cossery schreef De luiaards in de vruchtbare vallei ruim zeventig jaar geleden, maar de vertelling is nog onverminderd actueel. 

Het boek is vertaald door Mirjam de Veth, die eveneens een prachtig nawoord heeft geschreven. Albert Cossery, geboren in Egypte, woonde het grootste deel van zijn leven in Parijs. Hij overleed in 2008. Zijn oeuvre, bestaande uit tien boeken, kenmerkt zich door personages die buiten de maatschappij staan en de wereld om zich heen wantrouwend gadeslaan.