In 2019 schreef Jan-Willem Anker een essay in Trouw over zijn roman Vichy. Daarin had hij, zo viel te lezen, alle cli-ficlichés proberen te vermijden: ‘Dat betekende: geen rampen, geen Noordpool, geen toekomstverhaal over een Nederland dat volledig ondergelopen is, geen heroïsch avontuur’. Climate fiction is in KliFi van Adriaan van Dis het Nederlandse woord klimaatfictie geworden. Daarmee lijkt Nederland er nu pas aan toe te zijn. Er zijn wel voorbeelden, zoals Het tegenovergestelde van een mens van Lieke Marsman uit 2017, Onder het IJs van Ellen de Bruin uit 2018 en het hiervoor genoemde Vichy, maar KliFi staat bepaald niet in een rijke traditie. Tekenend is dat de Engelse Wikipedia een uitvoerig lemma heeft over climate fiction, maar dat een dergelijke Nederlandse pagina niet bestaat (ook geen Duitse trouwens).
Adriaan van Dis doet in KliFi precies wat Anker wilde vermijden. Hij laat een deel van Nederland volledig onderlopen tijdens een orkaan. De enige plek waar het nog leefbaar is, is het huis van Jákob Hemmelbahn (hij hecht als Hongaar aan zijn accent op de a in zijn voornaam), verzamelaar van waterboeken en aankomend schrijver. Zijn kamers stromen als gevolg van de watersnoodramp dan ook vol met allerlei volk dat droge voeten probeert te houden: de buurman boer Kees, vluchtelingen uit het naburige De Kuil, maar daarna ook ingekwartierde soldaten van de president van het land, die er in plaats van de boel te redden meer werk van lijken te maken de ware gebeurtenissen zo snel mogelijk in de doofpot te stoppen. Jákob, die door alle drukte in huis wordt verdreven naar zijn eigen zoldertje en zich een gevangene voelt in zijn eigen woning, maakt zich al langer druk over het klimaat en wil er een boek over gaan publiceren dat KliFi moet gaan heten (Jákobs boek heeft hetzelfde motto van Jim Morrison als de roman van Van Dis). Terwijl zijn huis overlopen wordt houdt hij ook nog een dagboek bij en verzorgt hij de administratie van de drenkelingen die zich bij hem melden.
Nexit
Het Nederland waarin deze ramp zich voltrekt wordt ergens in 2030 gesitueerd. Nederland kent geen koningshuis meer en wordt bestuurd door een president die nogal wat trekjes heeft van de populistische schreeuwers van nu. De man steekt geen helpende hand uit en is alleen in redevoeringen te horen waarin hij alle problemen relativeert. Klimaatschommelingen? Zijn er altijd al geweest. Gewoon laten betijen. Vluchtelingen? Grenzen dicht. Doet Europa er niets aan? Snel wegwezen dan via een nexit.
Van Dis parafraseert hier en daar met duidelijk plezier wat we uit de mond van onze hedendaagse politici horen. Dat we in 2030 worden weggepest door immigranten (‘De Grote Vervanging’) is een duidelijke verwijzing naar ‘de homeopathische verdunning’ waarover Baudet het heeft. Er zitten zelfs Rutteaanse toespelingen in de roman. In een citaat van de president die ‘ons volk als een prachtige porseleinen schaal’ ziet horen we zonder moeite Rutte die Nederland eens vergeleek met een ‘broos vaasje’.
Rapper
Van Dis gooit nogal wat op een hoop in de beknopte omvang van de roman (hij is 200 pagina’s, maar die hebben wel wat weg van een Grote Letter Boek). Het vluchtelingenprobleem (voor Jákob als kind van in 1956 voor de Russische inval gevluchte Hongaren zeer herkenbaar), de klimaatscepsis, het populisme in Nederland, de digitale spionage en zelfs de ontlezing en de taak van de literatuur; het komt allemaal voorbij. Daarenboven heeft Van Dis zich ook nog eens typografisch uitgeleefd met het gebruik van diverse lettertypes, icoontjes en de kleur rood voor teksten van de president. Het geheel wordt opgediend in korte brokjes van hoofdstukken, bizarre fantasiebeelden en karikaturale personages, zoals de rappende, enkel in rijmwoorden sprekende, vluchteling Kano. En dan is er de humor. Je kunt je moeilijk aan de indruk onttrekken dat Van Dis met een satanisch genoegen invallen op zijn beeldscherm tevoorschijn heeft zitten toveren. Er valt dan ook best veel te grinniken. Terwijl we toch juist over de tragiek van de ontkenning van de klimaatverandering lezen en over de overheersing door een dictator die zich van het volk niets meer aantrekt en problemen doodgewoon ontkent. En er is de censuur, zo voelt Jákob, die vanwege de onderdrukking zijn vaderland verliet, maar nu woont ‘in een republiek waar ik wéér op mijn woorden moet passen’.
Dat alles maakt KliFi tot een moeilijk te plaatsen roman. Is het een dystopie? Waarschijnlijk wel. Maar de overvloed aan thema’s, de cynische humor en de soms obligate filosofietjes (zeggen dat het onderbuikvolk een dictator wil uit behoefte aan een ‘sterke man die al het complexe eenvoudig maakt’, is een open deur) hebben ook een verlammend effect. Als KliFi bedoeld is om te schetsen hoe snel Nederland in de afgrond kan storten als we nog langer de ogen sluiten voor wat het klimaat en de democratie bedreigt, valt te vrezen dat die opzet niet erg geslaagd is.
KliFi is bij vlagen vermakelijk om te lezen. Maar het trilt bepaald niet na.
