Bij de confrontatie met poëzie van een schrijver die vooral van zijn romans en verhalen gekend is, moet men weerstand kunnen bieden aan de neiging de doorgewinterde prozaschrijver te willen ontmaskeren in de gelegenheidsdichter. Onder die laatste noemer mag Abdelkader Benali zich misschien wel scharen, want iets minder dan de helft van de 57 gedichten uit zijn bundel Wax Hollandais blijkt in opdracht geschreven. Maar wat is er op tegen, een prozaïst die wat bijklust in de poëzie?

Illusie van de poëzie
Benali komt in zijn derde uitstapje naar de poëzie in 21 jaar prozaschrijverschap in ieder geval met een magistrale openingszet in prozavorm! In de treffende anekdote De ontdekking van de poëzie verschijnt opeens een deurwaarder om huisraad in te vorderen wegens een fiscale schuld. De piepjonge Benali die enkel in termen van speelgoed denkt ziet anders dan zijn vader weinig gevaar. Uit een huis waarin zich immers nagenoeg geen speelgoed bevindt valt toch weinig te halen? Dat is echter buiten deze gewiekste deurwaarder gerekend. Als een heuse magiër toont hij hoe eenvoudig je ‘met kleine aanpassingen’ van allerlei spulletjes speelgoed kan maken. Het opent de ogen van het ventje. Het huis is opeens rijk aan speelgoed! Maar die rijkdom is maar een vluchtige illusie, want de deurwaarder komt de boel meteen inpikken. Die het wonder toont, laat het maar even duren. Moraal: alles kan in ons leven ‘met kleine aanpassingen’ meeliften op de illusie van de poëzie.

Omwille van de aanpassingen
Welnu, soms is het met die ‘kleine aanpassingen’ in Wax Hollandais heel aardig gelukt, als in de eerste drie regels van Leeuwarden, waar de woorden zich direct thuis lijken te voelen in het gedicht:

‘Vrouwen twee keer zo groot als de mannen,
Mannen twee keer zo groot als dit gedicht.
In het binnenland ontdekt men een buitenland’

Wanneer echter omwille van de ‘kleine aanpassingen’ uit een ander vaatje wordt getapt is het resultaat minder geslaagd, zoals in de eerste drie regels uit Bleekgezicht:

‘Wanneer in uitgeklede gedachten verzonken
ik de garderobekast van mijn vergeetachtige
gehemelte leeghaal (…)’

In dienst van de leesbaarheid
Door overdaad overwoekerd houdt de poëtische illusie het hier verder voor gezien. Maar dit betreft gelukkig een atypisch citaat voor de dichter Benali. Hij bedrijft namelijk niet het soort poëzie waarbij de lezer gauw de draad kwijt raakt. Hij breekt de taal niet open noch stelt hij de gangbare grammatica op de proef. Hij is er de man niet naar om in zijn poëtische overspel al te pretentieus te werk te gaan. Leesbaarheid voorop. In Dieter, Rams een gedicht over de Duitse architect en industrieel ontwerper, lijkt Benali ook voor zichzelf te spreken als hij schrijft: ‘goede vormgeving is zo min mogelijk vormgeving / de schil om de mango die meegroeit met wat binnen is / dat is goede vormgeving.’

In deze bundel valt het dan ook nauwelijks op dat men hier gedichten leest. Qua vorm zie je hier en daar een sonnet en de bladspiegel verraadt meestal wel dat het om gedichten gaat, maar Benali laat de taal soepel en licht vallen om zijn verhaallijn. En hij laat het verhaal daarbij ook het meeste werk doen. Hoewel hij schrijft dat de mensen zich hem herinneren ‘als de man die leefde / uit zijn wond’, lijkt deze poëzie vooral te leven uit de beelden en verhalen die de dichter in de loop van zijn leven heeft verzameld. Benali, je tikt er tegen en hij verhaalt.

Autobiografisch
De illusie die Benali’s poëzie veelal wekt is dat de inhoud ervan enigermate autobiografisch is. In enkele gedichten (o.a. het mooie, lange gedicht De luit van mijn oom) doemt Marokko het geboorteland van Abdelkader Benali (1975) op. Al komt Benali zelf met een pesterijtje:

‘Een poging tot een autobiografie’
In het dorp waar ik geboren ben
staat een huis, in dat huis ben ik
geboren, in dat huis waar ik
geboren ben, is een kamer waar ik
geboren ben, waar vóór mij nog niemand
geboren was, totdat ik er
geboren ben, en sinds die geboorte zijn er nog meer
geboren maar nu staat het leeg
wat wil je er nog meer over weten?

Vaderschap
In de afdeling Op vaderlijke toon lezen we hoe de schrijver zich in zijn gezinnetje van zijn vaderrol kwijt. Terwijl de atletiekliefhebber Benali om de hoek komt kijken in de reeks Studio Sport. Hij snijdt begrippen als ‘migrant’ en ‘inburgering’ aan met de lichte tred van de lange afstandsloper. Ondanks dat deze dichter het hier en daar laat regenen en men op regels stuit als ‘Ik smeekte de huisarts om pillen die de vreugde weer terug zouden brengen’, overheerst in deze bundel een vitale, luchtige, zonnige, speelse maar ook beheerste toon. Het wordt nergens echt gevaarlijk of dreigend, al worden hier en daar aardige oneliners geserveerd als ‘omdat de tijd verveling minus hobby’s is’.

Het is wat het is
Echt lastige vragen worden niet hardop gesteld en God blijft gewoon met een hoofdletter geschreven. Een zin als ‘ergens in het midden dobbert de hoop als een eendje’ wordt dan ook niet geschuwd. De gedichten worden al met al niet veel groter dan de gevoelens, de gedachten die eraan ten grondslag liggen. 1+1 wordt hier zogezegd geen 3.
In het gedicht Dordrecht uit de stedenreeks Urbi et orbi, komt ook de humor nog even om de hoek kijken. Hierin deelt Benali in de beginregel mee het Dordtse stadsschoon in eerste instantie te hebben opgesnoven van een ingezonden foto van een gracht aldaar uit een Wibrafolder. Om aan het eind te bekennen: ‘Wanneer ik er voor het eerst kom / zie ik alleen geen gracht, wel een Wibra.’

Al met al een bundel waarin de waarde van het leesgenot enige graden hoger ligt dan de poëtische waarde. Eerlijk is eerlijk: de meeste gedichten lezen gewoon lekker weg. Poëzie die men dus gerust cadeau kan doen aan wie niets met poëzie heeft. Te aardig om er iets onaardigs over te zeggen.