Als Max Niematz op 20 februari 2020 Anton Dautzenberg per mail benadert met het voorstel een correspondentie te starten in de vorm van Ongefrankeerde brieven met als oogmerk deze ‘in een volgend leven nog eens onder die noemer te publiceren’, reageert Dautzenberg enthousiast. Deze correspondentie krijgt uiteindelijk zijn weerslag in Zonder schrammen vaart niemand wel. Deze gepubliceerde briefwisseling zou wel eens de geschiedenis in kunnen gaan als een van de laatste in zijn soort in de Nederlandse literatuur. Wie schrijft er immers nog brieven?

Max Niematz is een wat oudere schrijver van gedichten, verhalen en romans. Geboren in Tilburg is hij woonachtig in Oost-Groningen. Financieel redelijk onafhankelijk leeft hij voornamelijk voor het schrijven en is hij wars van veel publiciteit. Anton Dautzenberg is 25 jaar jonger. Hij publiceert regelmatig korte verhalen, romans, toneelstukken en publicaties over hard-rockmuziek alsmede geëngageerde pamfletten. Hij geniet een zekere bekendheid als voorvechter van het vrije woord, wat hem niet altijd door iedereen in dank wordt afgenomen. Beiden zijn geen ‘sellers’ zoals Dautzenberg opmerkt. Zij schrijven voor een klein publiek. Terwijl Niematz geen veelschrijver is en jaren over een boek kan doen, schrijft Dautzenberg veel sneller. Het werk van Niematz draagt een sterk dramatisch-psychologisch karakter en balanceert op het snijvlak van verbeelding en werkelijkheid. Dautzenberg experimenteert veel met vorm en inhoud. Gemeenschappelijk hebben ze hun relatie met Tilburg. Niematz is daar geboren en getogen. Hij heeft een nogal ambivalente haat/liefdeverhouding tot die stad. Dautzenberg woont daar al jaren en is zelfs ooit gekroond tot stadsdichter van Tilburg.

Wie ben ik eigenlijk?

In hun boek Zonder schrammen vaart niemand wel bewijzen Niematz en Dautzenberg hoe betreurenswaardig het verdwijnen van de briefwisseling is als medium om met elkaar van gedachten te wisselen. Grote thema’s waarvoor schrijvers zich gesteld zien passeren de revue.  Zij bestrijden de gedachte van Gerbrand Bakker dat de schrijver in zijn dagboek eerlijker is dan in zijn romans. Taal vervormt de gedachten sowieso en beiden zijn het erover eens dat het onderbewustzijn ‘eerlijker’ is dan het bewustzijn en dat daarom aan de verbeelding ontsproten verhalen te prefereren zijn boven realisme. Alleen gaat het Niematz niet zozeer om eerlijkheid tegenover de buitenwereld, maar om het  spel van avontuur en verleiding, de lezer in verwarring te brengen door meer vragen op te roepen dan te beantwoorden. Het gaat hem om eerlijkheid tegenover zichzelf. De focus van Niematz ligt veel meer op zichzelf dan die van Dautzenberg. In het klein wordt deze kwestie zichtbaar in de soms hoogoplopende discussie waarin Dautzenberg zich afvraagt waarom Niematz zichzelf ‘verbergt’ in een pseudoniem. Zijn ‘werkelijke naam’, aldus Dautzenberg, is toch Jan Hombergen? Niematz daarentegen wenst zijn eigen werkelijkheid te creëren en niet overgeleverd te zijn aan een toevallige naam die hij bij zijn geboorte heeft gekregen. Zo wordt een groot thema persoonlijk gemaakt en daardoor invoelbaar en leesbaar.

Een evenwichtig duet

De briefwisseling geeft ruimte aan het uiten van persoonlijke gevoelens over eenzaamheid, gezondheid, gram ten aanzien van uitgevers en recensenten, geldgebrek, maar ook aan bespiegelingen over gelukkige momenten van liefde, empathie ten aanzien van relaties, mooie boeken en wandelingen in de natuur. Het bijzondere van deze briefwisseling is dat je Niematz en Dautzenberg niet alleen leert kennen door hun eigen bril, maar ook door die van de ander. Dat geeft een absolute meerwaarde aan het genre. Zo lijkt Dautzenberg meer in de actualiteit van het moderne leven te staan, is zijn schrijfstijl korter, directer en soms vlijmscherp. Hij heeft de behoefte zijn vinger aan de polsslag van de tijd te houden. Dit maakt hem controversiëler. Dit zie je ook terug in deze briefwisseling. Zo verwijt Niematz hem te willen shockeren door te koketteren met het feit dat hij nog wekelijks de Donald Duck leest als een ‘opgestoken middelvinger naar het intellectualisme van de Oek de Jongen en Robert Ankers onder ons’. Dit leidt tot een felle woordenwisseling en een discussie over hoogcultuur en laagcultuur. Als in een evenwichtig duet dagen Niematz en Dautzenberg elkaar voortdurend uit door te provoceren en te reageren. Soms is het Dautzenberg die het voortouw neemt en dan weer Niematz. Niematz leeft veel meer teruggetrokken, schrijft breedvoeriger, maar zijn stilistische bekwaamheid geeft zijn argumentatie soms de kracht van schijnbare onontkoombaarheid. Het gevolg is een liefdevol gevecht in woorden. De briefwisseling heeft een prachtige spanningsboog, waarbij het wederzijds respect altijd zorgt voor een fijne inbedding. Natuurlijk is dit niet zomaar een mooie briefwisseling tussen twee mensen. Beiden zijn schrijver. Voortdurend zijn zij bezig elkaar en dus zichzelf te bevragen over hun verhouding tot hun schrijverschap. Waarom schrijven wij? Waarom schrijven wij zoals we schrijven? Voor Niematz gaat het om de relatie kunst-leven. Misschien is het leven alleen dragelijk door bezig te kunnen zijn met kunst. Hij ontleent zijn identiteit aan de kunst van het schrijverschap. Voor Dautzenberg is dit te benauwend, hij zou zich te veel een gevangene voelen van een constructie, verdwaald in een zelfontworpen literair labyrint. Dautzenberg ziet zijn schrijverschap veel meer in relatie tot de wereld.

‘Ik ben een gevoelsmens, Anton, het beetje verstand dat me is gegeven, zet ik in om niet te verzuipen in sentimenten.‘

Zonder schrammen vaart niemand wel is een prachtig boek. De titel geeft al aan dat het gaat om een gesprek tussen twee mensen, die zich gesterkt voelen door wat ze hebben gezien in- en ervaren hebben aan het leven. Hoewel het een boek is, waarin de schrijvers niet schromen zich bloot te geven in persoonlijke ontboezemingen, overstijgt het ontegenzeglijk dit niveau. Het gaat over universele waarden waarmee iedereen op zijn eigen manier te maken krijgt, ook al ben je geen schrijver. Door zich kwetsbaar op te stellen krijgt het boek een innemend en soms zelfs ontroerend karakter. Het is een boek om zorgvuldig te lezen, lekker langzaam, en dan nog een keer te herlezen.