Jaren geleden nam ik deel aan een excursie naar het Müllerorgel van de Grote- of St. Bavokerk te Haarlem. Die excursies zijn er nog steeds op de laatste zaterdagmiddag van de zomermaanden. Tijdens zo’n excursie sta je terzijde van de organist die vanaf de orgelbank van alles laat horen, en daar uitleg bij geeft. Zoals het stereo-effect van de pedaaltorens (c links, cis rechts enz.). Ik herinner me dat organist Jos van der Kooy op een gegeven moment zei dat zo’n orgel in de tijd dat ze werden gebouwd, een overweldigende klank moet hebben gehad in de oren van de mensen die er toen naar luisterden; het was de tijd dat een trekkar die ratelend door de straten reed, zo’n beetje het hardste geluid was. Een détail dat me altijd is bijgebleven en ik moest er weer aan denken, toen ik bezig was een boekje te schrijven over de theoloog, schrijver en (amateur)organist Henk Vreekamp (1943-2016). Hij had zijn hart verpand aan de Veluwe en schreef daar een trilogie over. Een beetje romantisch misschien, maar dat is maar de helft van het verhaal.
Of misschien is het maar een kwart, bedenk ik me nu ik stuit op het stukje ‘Geknetter op de Veluwe’ van Bob den Uyl in diens Vreemde verschijnselen. Den Uyl stak de draak met die hedendaagse liefde voor de Veluwe, want het is er helemaal niet stil, ‘er heerst een verschrikkelijk lawaai’. Hij doelt op een gemotoriseerde zaag, opgevoerde bromfietsen, een paar tanks die voorbij rijden, machinegeweren die ratelen en straaljagers die loeien.
Met Kester Freriks in zijn boek Stilte, ruimte, duisternis zou je daaruit kunnen concluderen dat de natuur niet meer stil is, maar ook dat is niet het hele verhaal. Niet vanwege dat verschrikkelijke lawaai dat Den Uyl beschrijft, maar omdat volgens Freriks die geluiden niet in harmonie zijn met de omgeving, er wezensvreemd aan zijn.
Dat Vreekamp het helemaal niet over dat lawaai had, heeft ongetwijfeld te maken met het feit dat hij op de Veluwe samenviel met de omgeving en met zichzelf. De Veluwe schiep voor hem de ruimte waarin hij zijn gedachten en verbeelding de vrije loop kon laten. Ik zie hem voor me, wanneer de nevel uit de grond optrekt en hij met zijn blote voeten in het Kootwijkerzand staat. Geworteld in de grond waar zijn wieg stond. De Veluwe pars pro toto (dat is de andere helft van het verhaal), zoals Kana voor hem de voorsmaak van Kanaän was en Ede in een gedicht van Jan Weiland de voorsmaak van Eden. Of Zwolle, dat voor Hendrick ten Oever het aardse paradijs was. Zo schilderde hij het althans in 1675, op een doek dat momenteel te zien valt op de tentoonstelling ‘Gelderland Grensland’ in CODA Museum Apeldoorn. Wie de trap naar de expositieruimten afgaat, ziet ook een brommertje staan. Toeval? Nee: onderdeel van de tentoonstelling ‘Sparta, de sleutel tot een rijker leven’, knetterend over de Veluwe.
Els van Swol leest alles wat los en vast zit en slaat als het even kan geen toneelvoorstelling van Shakespeare over. Zij bezoekt regelmatig het concertgebouw waar ze dan weer over schrijft in haar columns.
