Oogst week 25 – 22 juni 2022

We hebben er bijna allemaal weleens één vastgehouden: een atlas. Voor de ene persoon een onuitputtelijke bron van verwondering en verrijking, voor de ander een raadselachtige stapel kaarten. Romancier en NRC-publicist Kester Freriks slaat de handen ineen met Martijn Storms – conservator Kaarten & Atlassen aan de Leidse universiteitsbibliotheek – om de Nederlandse geschiedenis aan de hand van grenzen te reconstrueren. Zij bewijzen in Grensverkenningen – Langs oude grenzen in NEDERLAND dat deze nooit willekeurig bestaan. Nu eens bakent een natuurlijke barrière zoals een rivier, zee of bergketen een gebied af, dan weer een door de mens gecreëerd legerfort.

Freriks en Storms putten voornamelijk uit de collectie van Bodel Nijenhuis, die de Leidse universiteit postuum massa’s kaarten naliet. Bekend van zijn melancholische werk over Indonesië, Echo’s van Indië, bedrijft Freriks andermaal pure nostalgie. Waar Nederland te boek staat als een ‘onttoverd’ land, dat zelfs de groei van een berkenboompje regisseert, geeft de Jakartaan Nederland zijn magie terug. Hoe is onze strijd tegen het water in het landschap terug te zien? Waaraan herkennen we tot waar de prehistorische ijslaag reikte en welke nederzettingen ver voor de Romeinse hegemonie al bestonden? Door dit boek worden geen grenzen gesloten, maar geopend.

Van de meeste schrijvers hoeven we niet heel hun leven uit te pluizen. Sommige zijn echter zó groot, dat we geen andere keus hebben. Slavist Arthur Langeveld moet dit hebben gedacht over Fjodor Dostojevski. Over de Rus, bekend van onder meer Misdaad en Straf en De gebroeders Karamazov, schrijft de vertaler Tussen geld en God – Dostojevski voor beginners. Hem is deze klus wel toevertrouwd, getuige de in 1999 gewonnen Aleida-schotprijs en de in 2006 gewonnen Martinus Nijhoffprijs voor zijn vertaaloeuvre van Russische literatuur. Daarnaast promoveerde de Amsterdammer in 1988 bij Karel van het Reve met zijn proefschrift Vertalen wat er staat.

Tussen geld en God is expliciet literaire non-fictie. Langeveld stelt zichzelf ten doel alle fictie, overdrijving en heraldiek uit zijn boek te weren. De feiten spreken voor zich. Zo was Dostojevski zo arm als een kerkrat, die bovendien daadwerkelijk kerken bezocht, als diepgelovig mens. Ten diepste wantrouwde hij het blinde geloof in de wetenschap als panacee voor alle menselijke problemen, wat blijkt uit zijn roman De jongeling. Toch behandelt Langeveld niet slechts ideologische schommelingen. Dostojevski’s turbulente leven kent een jeugd met een bullebak van een vader en een bewogen liefdesleven. Dit boek is dan wel voor beginners, maar bepaald niet voor Dummies.