Oogst week 17 – 2022

Groot-Brittannië ging vroeger apart om met zijn gevangenen. Het rijk stuurde massa’s gedetineerden naar een immense strafkolonie onder de Evenaar: Australië, tot 1931 een kolonie van The British Empire. Hoe zit dat met Nederland? Het Drentse Veenhuizen fungeerde als gevangenisdorp, waar de lokale bevolking samenleefde met criminelen. Tot 1981 konden onbevoegden er absoluut niet komen. In Koloniekind – Opgroeien in het gevangenisdorp Veenhuizen beschrijft Mariët Meester haar jeugd in het dorp. Als dochter van ‘meester Meester’ (what’s in a name?) herinnert ze zich allerlei details die haar leven beïnvloeden. In een interview voor het Dagblad van het Noorden zegt ze: ‘Ik zal nooit vallen op een keurig nette man.’

Mariët Meester heeft zowel stapels fictionele als non-fictionele werken geschreven en publiceert essays voor het NRC. Koloniekind vertroebelt de tegenstelling fictie/non-fictie. Geheugen kan immers vers zijn, maar is tegelijk onbetrouwbaar, waardoor het de realiteit niet zozeer exact weergeeft, als wel navertelt. Dat is veelschrijver Meester wel toevertrouwd. Niet ten onrechte noemde Ingrid van der Graaf haar onlangs in een interview ‘Een kunstenaar die steeds weer een ander boek maakt’. Het justitiedorp heeft een menselijk karakter, getuige bijvoorbeeld het gegeven dat de inwoners naast de veroordeelden in de kerkbanken zitten. Onbekend maakt onbemind, luidt het gezegde. Gelukkig kent Meester vele soorten mensen.

Tom Rooduijn is voornamelijk bekend als journalist en programmamaker. Voor VPRO Radio maakte hij de documentaire Het schimmenspel over Géza Weisz (niet de acteur, maar een Berlijnse komiek). In mei 1940 duikt deze joodse man met zijn familie onder bij de Zwitserse arts Fritz Rimathé, die aan de Amstel 278 woont. Hij blijkt nog veel meer egodocumenten te hebben nagelaten. Onder meer van Rimathés memoires, aantekeningen en andere schriftelijke overblijfsels maakt Rooduijn een kroniek van vijf jaar: Amstel 278 – Een noodlottige vriendschap in oorlogstijd. En noodlottig is zij zeker; zoals in zo veel oorlogsverhalen vormt verraad een belangrijk motief.

Hoewel Fritz Rimathé niet alleen zijn huis openstelde voor Weisz’ gezin, maar ook voor anderen, kreeg hij nooit een Yad-Vashemonderscheiding. Zijn familie verklaart namelijk dat hij slechts deed wat hij moest doen. De integriteit van Weisz en Rimathé greep Rooduijn aan. Hierover zegt hij voor Athenaeum Boekhandel: ”Ze zagen hoe een verdraagzame stad voor de Joodse minderheid langzamerhand veranderde in een dodelijke hinderlaag, terwijl een meerderheid onverschillig, angstig of verontwaardigd toekeek.” Volgende week is het 4 mei. Het credo ‘Opdat wij nooit vergeten’ is haalbaar door verrichtingen als deze, van Tom Rooduijn.