Ineens was In ongenade overal: in een auteursgesprek raadde ik dit beroemde werk van J.M. Coetzee aan en nog geen uur later wandelde een collega, bij het gesprek afwezig, mijn kamer binnen om te vertellen dat hij het aan het lezen was. Daarnaast stond de titel al enige tijd op mijn lijst met te herlezen boeken. Toeval? Als tiener geloofde ik alleen in de volledige verbondenheid van het universum als ik verliefd was. Gelukkig was ik altijd verliefd – nog steeds eigenlijk. Thuis trok ik het boek direct uit de kast.
‘Ik werd er heel neerslachtig van,’ zei diezelfde collega een week later, hij zuchtte er zelfs bij. Dat gevoel herkende ik. In ongenade is een roman die je, na het dichtslaan, van je af moet ademen. Ik had het nog niet uit en toch kiemde die zucht al in mijn borst.
Iemand anders moest drie dagen bijkomen van Mogelijkheid van een eiland. Hij las de roman van Houellebecq tijdens een strandvakantie met vrienden en, zijn woorden, het voelde als een emotionele kater. Vermoeidheid, ja, dat is ook wat ik aan dat boek overhield.
In ongenade is een veelomvattende roman. Aan de hand van een weinig sympathiek personage, de gevallen professor Lurie, wandelt de lezer langs grote thema’s. Lust, schuld, ouderschap en familiebanden, ze worden alle bevraagd. Zowel voor Lurie als voor de lezer liggen er weinig antwoorden klaar: de schrijver reikt aan en de lezer kijkt wat hij kan met wat hij in zijn handen gedrukt krijgt. Dat kan per lezer en per lezing verschillen.
De man die drie dagen moest bijkomen van Mogelijkheid van een eiland noemde In ongenade zonder twijfel zijn lievelingsboek.
Waarom lees ik en herlees ik? Er is nooit een eenduidig antwoord op die vraag geweest. Soms is het slechts om mezelf te vermaken, dan weer om mezelf te inspireren, vaak lees ik om te kunnen schrijven. Sinds lezen mijn beroep is, begin en eindig ik de dag bewust met iets dat ik goed vind. Wat vind ik goed? Ook dat wisselt.
Tijdens mijn vrije-tijdslezen denk ik – en ik merk dat ik enige schroom heb bij deze gedachte – dat ik hoop zoek – of, op zijn minst mededogen.
De boeken die ik niet uitlees zijn vaak slecht getimed, niet wat mijn hoofd op dat moment behoeft, zijn slecht geschreven of ze zijn in de kern cynisch. In het dagelijks leven vind ik cynisme al lui, dus in een roman moet ik er helemaal niets van hebben. Laten zien dat iets lelijk is, daar is geen kunst aan. Laten zien dat er tussen allerlei ellende schoonheid te vinden is, vergt niet alleen mentale maar ook literaire kracht.
Is In ongenade een cynisch boek? Je zou het bij aanvang kunnen denken, maar nee: hoe vilein en donker de toon en de ideeën van de verteller ook mogen zijn, cynisch zou ik het niet willen noemen. Opbeurend evenmin. Heeft David Lurie iets geleerd aan het einde van het verhaal, is hij veranderd? Geen idee. Maar ik wel.
Marijn Sikken mijmert over lezen, verhalen en literatuur en schrijft daar columns over. Haar debuutroman, ‘Probeer om te keren’ (2017) verscheen bij Uitgeverij Cossee.
