Het is natuurlijk dom om zonder na te denken mee te klappen met het Concertgebouwpubliek na het extatische, derde deel van de zesde symfonie van Tsjaikovski, terwijl je donders goed weet dat er nog een langzaam vierde deel volgt. Maar het is tamelijk onschuldig. Ernstiger wordt het als je mee lacht om een anekdote waarbij je, als je die meteen goed tot je had laten doordringen, had kunnen weten dat het een racistische ondertoon heeft. Of wanneer je je mond houdt wanneer iemand, die nadat je vertelde dat je een Talmoed-cursus volgde, om uitleg vraagt, serieus meent dat ‘ze’ daarom (vanwege het argumenteren ?!) in het Midden-Oosten ruzie met elkaar hebben. Je kunt niet ontkennen dat het kwaad in ieder mens, dus ook in mij, zit.
Ik moet denken aan de zogenaamd zweverige schrijver Frederik van Eeden. Hij nam het initiatief tot het oprichten van de Forte Kreis, een kring van denkers en doeners die in 1914 de wereld van de ondergang probeerde te redden. Tot die kring behoorden mensen als Martin Buber, Romain Rolland, Walther Rathenau, Wassily Kandinsky en Alfred Adler. Wel wat veel joden, vond iemand toen. Waarop Van Eeden zei: ‘U bent dronken. In deze omstandigheden is het misschien beter om eerst uit te slapen.’ Dit valt te lezen in de onlangs gepubliceerde studie De zieners van Guido van Hengel.
Ik wil het boek graag lezen maar op dit moment ben ik bezig met een dikke pil: Macbeth van Jo Nesbø waarin hij een donkere wereld buiten mij beschrijft; eentje die mijn eigen zwarte kant moet beteugelen? Wie zal het zeggen. Misschien lezen mensen daarom wel detectives en thrillers en kijken ze naar krimi’s op de televisie.
Dick Bruna wist die donkere wereld raak te vangen, toen hij naast zijn onschuldige, witte Nijntje ook een zwarte beer ontwierp. Het werd het icoon van alle spannende Zwarte Beertjes van Uitgeverij Bruna; de ontwerpen zijn te zien op de tentoonstelling De donkere kant van Dick Bruna (t/m 19 augustus a.s. in de Kunsthal Rotterdam). Ik zag er een folder van liggen bij een expositie in het Joods Historisch Museum in Amsterdam, waar t/m 2 september prachtige foto’s van Maria Austria te zien zijn.
Een foto die me trof was een portret van de schrijver Hugo Claus (1958) waarop hij en profil voor een spiegel staat. Op het gezicht van de ‘echte’ Claus valt een donkere schaduw. Vanaf haar opleiding in Wenen is deze licht- en schaduwwerking de kracht geweest van Austria’s werk. Claus’ spiegelbeeld is lelieblank. Het treft je als een mokerslag, maar het wil níet zeggen dat kunst daarmee ook maar iets goed wil praten. Het stelt gewoon vragen, voor zover je het ‘gewoon’ kunt noemen. Zoals ook het langzame slotdeel van Tsjaikovski’s zesde symfonie, de Pathétique, dat doet.
Els van Swol leest alles wat los en vast zit en slaat als het even kan geen toneelvoorstelling van Shakespeare over. Zij bezoekt regelmatig het concertgebouw waar ze dan weer over schrijft in haar columns.
