Manieren om naar huis terug te keren van de Chileense schrijver Alejandro Zambra (1975) gaat over herinneringen en de grenzen tussen feit en fictie, over het combineren van fantasie en het echte leven tijdens het schrijfproces. Een op de schrijver lijkende literator vertelt onder meer over zijn jeugd. Hij bespreekt de non-politieke houding van zijn ouders tijdens het regime van Pinochet, een houding waar hij later kritisch over is. Zambra schrijft dat het niet onproblematisch is dat de ik-figuur (in navolging van zijn ouders) niet goed en niet slecht was: ´het was moeilijk dat te zijn: niet goed en niet slecht. Ik vond dat dat eigenlijk betekende dat je slecht was.´ (80)
De stijl van Zambra is niet gekunsteld. Deze stijl is dienstbaar aan het vertelde en kan als sober worden omschreven. Soms is het uit veel korte hoofdstukjes bestaande boek grappig, al is het eerder een ernstige roman, dan een komische.
Zambra gaat onder meer in op het vervormende aspect van de nostalgische herinnering: ´Waar je ook kijkt is er wel iemand die banden aanhaalt met het verleden. We herinneren ons liedjes waar we nooit echt van gehouden hebben, we komen onze eerste vriendin opnieuw tegen, klasgenootjes met wie we nooit echt bevriend waren, en mensen die we vroeger uitkotsten ontvangen we met open armen.´ (73/74) Het eigen verleden wordt mooier gemaakt dan het eigenlijk was, de herinnering wordt herschikt en opgepoetst. Zo schept men een fundament voor het positief beleven van het zelf in het heden.
De auteur verwijst hier en daar naar andere schrijvers en stelt zo de fictionaliteit van zijn verhaal aan de orde. Zo citeert hij Tim O´Brien: ´Wat zich aan ons geheugen vastklampt dat zijn die kleine en vreemde fragmenten zonder begin of eind.´ (176) Herinneren is een oproepen van flarden en flitsen uit de eigen geschiedenis. De schrijver kan deze vervolgens componeren tot iets nieuws. Zambra spreekt hierbij van ´arbitraire selectie´ (176). Volgens hem biedt fictie vanwege deze selectie een keerzijde van het beleefde in het eigen bestaan: ´Daarom is een boek altijd de andere zijde van een ander immens en zeldzaam boek. Een onleesbaar en echt boek dat we vertalen, dat we verraden met gangbaar proza als voorwendsel.´ (176)
De visie van Zambra is bijna steeds interessant. Slechts een enkele keer komt hij met een vondst die niet zo origineel is. Zo schrijft hij: ´Omdat we een boek zo graag wilden lezen, dachten we dat wij de aangewezen persoon waren om het te schrijven. We waren het zat erop te moeten wachten dat iemand het boek zou schrijven dat wij graag wilden lezen.´ (181) Dat is een denkbeeld dat ook in andere teksten vaak wordt gegeven als motivatie voor het schrijven.
De bespiegelingen over herinneringen zijn boeiender dan het verhaal an sich, al is de beschrijving van een jongetje van negen dat zijn politiek actieve buurman bespiedt, omdat een vriendinnetje hem dat heeft gevraagd goed beschreven. Het laat je je afvragen wat de impact is van het leven in een dictatoriaal land, wat Chili toen nog was, op een kind.
Manieren om naar huis terug te keren (vertaald door Luc de Rooy) is een toegankelijk en lezenswaardig boek. Het doet je nadenken over het verband tussen politiek en literatuur, over de rol van schrijven in het leven van een schrijver en over de grenzen tussen waarachtige herinneringen en de vormgeving of vervorming ervan in fictie.
