‘Het is een ironie van de geschiedenis dat de stad Lviv, die gedurende haar lange geschiedenis pas enkele decennia een puur Oekraïense stad is, nu juist als het centrum geldt van de Oekraïense cultuur’ *
‘Directe vluchten tussen Oekraïne en Rusland zijn sinds zondag gestaakt. Dat is het gevolg van nieuwe sancties vanuit Kiev. Die zijn bedoeld om de Russen te straffen voor de annexatie van de Krim en het steunen van gewapende separatisten in Oost-Oekraïne.’, zo meldt het ANP op maandag 26 oktober 2015. Kiev International Airport is een middelgrote luchthaven, van de buitenwereld gescheiden door een omheining van rollen prikkeldraad. Op de luchthaven zelf zijn alleen vliegtuigen te zien van Ukraine International Airlines met aan de zijka
nt een paar militaire vrachtvliegtuigen. Russische bestemmingen staan niet aangegeven op de elektronische informatieborden. Na een verblijf van een paar dagen in de West-Oekraïense stad Lviv vliegen wij via Kiev terug naar Amsterdam. De vliegreis bekort ik met het lezen van de Galicische vertellingen van de Poolse schrijver Andrzej Stasiuk. Wat een geweldenaar, deze schrijver. In een serie korte verhalen schetst hij liefdevol het harde, soms rauwe boerenleven in een Galicisch dorp aan de rand van de Karpaten, schijnbaar onafhankelijk van elkaar, maar op een geraffineerde manier toch innerlijk vervlochten. Zo kom je thuis uit de Oekraïne!
Lemberg, Lvov, Lwow en nu Lviv
Lviv is een mooie, middelgrote stad van ca. 750.000 inwoners met een roerige geschiedenis. De uitstraling van de stad is Midden-Europees: veel barok en jugendstil met in de buitenwijken de bekende sovjetflats. De stad doet sterk denken aan het Poolse Krakau. 
De hoofdstad van de landstreek Oost-Galicië ligt op de scheidslijn van Midden- en Oost-Europa. Vóór de Eerste Wereldoorlog behoorde de stad (toen Lemberg geheten) tot het Oostenrijks-Hongaarse kroonland Galicië. Nadien is ze beurtelings bezet door Russen, Polen, Duitsers en Oekraïners. Even zovele keren veranderde de stad van naam: van Lemberg naar Lvov, Lwow en nu dus Lviv. Sinds de ineenstorting van de Sovjet-Unie behoort de stad tot de onafhankelijke republiek Oekraïne. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het Joodse deel van de bevolking, ongeveer eenderde van het totaal, volkomen uitgeroeid. Door het verschuiven naar het westen van de grenzen van Polen en de Sovjet-Unie na 1945, werd de Poolse bevolking gedwongen de stad te verlaten en mee te verhuizen. Voortaan maakte Lviv deel uit van de Sovjet-Unie. Nauwelijks beschadigd door bombardementen of andere krijgsverrichtingen staat het karkas van de stad nog overeind, een mooi karkas, dat wel. De Oekraïners hebben de lege huizen gevuld. Jan Paul Hinrichs noemt Lviv in zijn voortreffelijke literaire reisgids Lemberg – Lwów – Lviv de ultieme stad voor historici. En dat is dan ook de reden voor ons bezoek aan deze stad.
Moderne stad met authentiek karakter
Het zijn regenachtige dagen. De droge momenten zijn schaars. Wij laten ons echter niet weerhouden er op uit te gaan en iets dichter bij de geschiedenis van de stad te komen. De paraplu bewijst zijn diensten. Het historisch museum van de stad op het centrale plein biedt een goede ingang. Veel informatie over de strijd tegen de Turken in de 17e eeuw en de historische relaties met de kozakken, de Russen en de Polen; interessant allemaal, maar van het Joodse verleden is vrijwel niets terug te vinden, ook elders in de stad trouwens niet: een restant van een synagoge, geen enkel museum, een onduidelijk monument over de Shoah en verder niets. Toch curieus gezien het stempel dat de Joden in het verleden op deze stad hebben gedrukt, maar misschien wel verklaarbaar. De Oekraïners hebben het mogelijk te druk met hun eigen misère. Het wankele bestaan van hun jonge onafhankelijke staat bezorgt hen al kopzorgen genoeg. Overal liggen in kraampjes anti-Poetin prullaria te koop, van deurmatjes tot rollen wc-papier met zijn portret er op. Op het plein voor het monument van de onafhankelijkheid staan kraampjes waar jonge mensen actie voeren tegen de separatisten in het oosten van het land en overal staan in de winkels bij de kassa bussen waarin je geld kan deponeren voor de strijd. Het land is in oorlog. Toch beheerst dit niet het straatbeeld van Lviv. De stad maakt een moderne, westerse indruk met grote winkelstraten en verlichte etalages. De bekende winkelketens, waardoor bij ons alle winkelstraten op elkaar lijken, ontbreken echter grotendeels. Dit geldt ook voor de schreeuwerige lichtreclames. De stad behoudt zo zijn eigen authentieke karakter. Overal vind je naast de Oekraïense vlag de vlag van de Europese Unie. In gesprekken met de mensen merk je dat ze graag deel zouden uitmaken van de Europese Unie, een geluid dat bij ons nauwelijks nog gehoord wordt. Zij zijn de corruptie van hun eigen politici beu evenals de Russische militaire dreiging. Lviv is een groene stad met veel parken, plantsoenen en bomen, in de herfst werkelijk een lust voor het oog. Behalve wat bedelaars bij de kerkportalen, zie je weinig echte armoede op straat. De stad is schoon en oogt redelijk onderhouden. De mensen zijn over het algemeen goed gekleed. Wel zie je soms oude mensen vaag veegwerk verrichten op straat, een soort werkverschaffing, en in de restaurants zitten heel wat jongelui uren lang achter één consumptie. Wij zijn dan ook meer dan welkom als wij, voor weinig geld overigens, uit eten gaan en een fles voortreffelijke Oekraïense wijn bestellen. Er is een levendig uitgaansleven in het centrum van de stad. Bekend is het Bierrestaurant Pravda. Tijdens de maaltijd wordt de spijsvertering op gang gehouden door het oorverdovend lawaai van een big band.
Actuele geschiedenis
Tijdens een bezoek aan de grote begraafplaats Lychakiv, vergelijkbaar met Père Lachaise in Parijs, komt de geschiedenis erg dichtbij. Doorgaans hebben dit soort bezoeken een wat contemplatief karakter waarbij zich als vanzelf een glimlach rond je kaken plooit bij het zien van de soms nogal protserig aandoende, monumentale grafzerken van veelal nauwelijks bekende grootheden. Plotseling valt ons oog op een hele serie Poolse graven waarvan de portretmedaillons systematisch zijn kapot gemaakt. Grafschennis! Overduidelijk! Dit geeft een beklemmend gevoel: er zit veel haat en verdriet in deze samenleving. Het viel trouwens op dat het, ondanks het slechte weer, tamelijk druk was op de begraafplaats. Oudere stelletjes, armpje door, maar ook groepjes jongeren. Ernstig kijkende mensen. Vlak achter de enorme militaire begraafplaats van het type dat we wel kennen uit de omgeving van Ieper en Noord-Frankrijk, zien we een in der haast aangelegde nieuwe begraafplaats, overweldigd door een zee van bloemenkransen. Hier rusten de doden van de oorlog tegen de separatisten in het oosten. Een jonge vrouw loopt rond met een kleurenfoto van haar broer, misschien wel haar vriend of man. Dit is een levende begraafplaats. Een zekere bedruktheid maakt zich van ons meester.
Advies voor een heruitgave
Na een bezoek aan de prachtige opera van de stad, verdiep ik mij in Het zout der aarde, een boek van de Galicische schrijver Józef Wittlin, mij aangeraden door Jan Paul Hinrichs in zijn hiervoor genoemde reisgids en aangeschaft op de veilingsite Catawiki. Het is een aangrijpende anti-oorlogsroman, in 1937 verschenen bij de Wereldbibliotheek en uitstekend vertaald door Dr. A.E. Boutelje. Als de uitgeverij het boek nog even door meestervertaler Karol Lesman kritisch tegen het licht laat houden, heeft zij, naar mijn mening, een mogelijke bestseller in huis. Het is voortreffelijk geschreven, aangrijpend, beeldend, humoristisch, geëngageerd en uiterst actueel, gezien de vele herdenkingen in het kader van de Eerste Wereldoorlog en de spanningen in de Oekraïne. Het was Wittlins wens om in Lwow een straat naar hem genoemd te krijgen: ‘Nee, geen hoofdstraat met paleizen, banken, gerechtsgebouw, gevangenis, school, handels- en nijverheidskamer of Turks bad. God Verhoede! Mij is een smalle straat zonder riolering en met tien huisnummers genoeg: een of andere nauwe hoek onder het Hoge Slot, bijvoorbeeld de Sieniawskastraat. En wie zou het schaden als de Miodovastraat verandert in de Józef Wittlinstraat.’ (Jan Paul Hinrichs, blz. 111)
Kerkbezoek
Een bezoek aan Lviv is niet compleet zonder bezoek aan de vele kerken van de stad. In het bijzonder moet hier genoemd worden de Armeense kathedraal; oriëntaals exotisch, maar ook met Mucha-achtige Jugendstill. Naar mijn smaak misschien wat erg bont en weinig ingetogen, maar wel een van de plaatsen waar veel mensen kennelijk rust en ruimte vinden voor persoonlijke overdenkingen, gezien het aantal in devotie verkerende gelovigen. En het gaat hier niet om enkel wat oudere mensen zoals bij ons, maar ook om jonge mensen in de kracht van hun leven.
Zhovkva
Op de laatste dag brengen wij met de bus een bezoek aan het plaatsje Zhovkva, zo’n veertig km buiten Lviv. Zo’n busrit is op zich al een belevenis. Je ziet wat van het platteland en van de plaatselijke bevolking. De armoede is hier natuurlijk groter dan in Lviv. Hier rijden vrijwel alleen nog maar oude Lada’s, terwijl dit in Lviv duidelijk anders is. Zhovkva staat op de werelderfgoedlijst van de UNESCO en is dan ook een prachtig stadje met een schitterend geometrisch Renaissanceplein. Het enige gebouw dat echt aan renovatie toe is, is de indrukwekkende Joodse synagoge gebouwd in 1699, ooit een van de mooiste in Europa. Ook hier is verder vrijwel niets over van wat herinnert aan het Joodse verleden. De man van de plaatselijke VVV was zo enthousiast over ons bezoek dat hij ons zeker een half uur aan de praat wist te houden. Wij konden niet vertrekken zonder zijn boek over de geschiedenis van Zhovkva aan te schaffen. Dit enthousiasme en deze hartelijkheid troffen wij ook aan bij de priester van de plaatselijke Grieks-orthodoxe kerk, door ons opgetrommeld door het telefoonnummer te bellen, vermeld bij de toegangsdeur tot de kerk. Zijn rondleiding langs de prachtige iconostase en het daarachter liggende altaar met het heilige der heiligen, het tabernakel, zullen wij niet licht vergeten.
Hoewel het tegenwoordig niet in de lijn ligt een bezoek te brengen aan de Oekraïne, kan ik toch een ieder een bezoek aan Lviv 
aanraden. De stad heeft veel te bieden, de reis is comfortabel en absoluut niet duur. Wie goed voorbereid aan deze reis wil beginnen, moet echt gebruik maken van de reisgids van Jan Paul Hinrichs en natuurlijk kijken naar de prachtige serie Grensland van Jelle Brandt Corstius.
*Jan Paul Hinrichs in Lemberg –Lwów – Lviv, in de serie: Het oog in ’t zeil, uitg. Bas Lubberhuizen
