Op vrijdag 17 maart j.l. overleed essayiste en literatuurwetenschapper Dubravka Ugrešić, ze werd 73 jaar.
Ugrešić werd geboren in Kroatië, maar woonde als genaturaliseerd Nederlander sinds de jaren negentig in Amsterdam. Ze had er echter een hekel aan om de Kroatische schrijfster uit Nederland te worden genoemd: ‘Ik woon in Nederland, maar schrijf in het Engels en Kroatisch. Waarom dwingen ze me dan toch altijd ergens bij te horen?’, verzuchtte ze in 2019 in een interview met de NRC.
Ze publiceerde sinds 1993 zo’n twintig boeken, en schreef o.a. voor NRC Handelsblad, De Groene Amsterdammer en Die Zeit. Naast de Verzetsprijs ontving ze onder meer de Charles Veillonprijs voor beste Europese essaybundel, de Oostenrijkse staatsprijs voor Europese literatuur, de Heinrich Mannprijs en de Neustadt International Prize for Literature. Haar werk bevond zich op de grens tussen literatuurwetenschap, fictie en non-fictie, tussen de Joegoslavische en Angelsaksische en de Russische culturele wereld.
Met de burgeroorlog in haar thuisland Joegoslavië in 1991 – de reden voor haar vlucht in 1993 naar aanvankelijk Amerika en later naar Nederland – veranderde de toon van haar werk. Ze keerde zich tegen de oorlog en tegen het nationalisme, wat tot gevolg had dat ze werd uitgemaakt voor vijand van het volk, hoer en meer hatelijke kwalificaties. Het kostte haar vriendschappen met mensen die al twintig jaar haar collega’s waren.
In Nederland verschenen van haar onder andere De cultuur van leugens (1995) waarvoor ze de Verzetsprijs ontving, Europa in Sepia (2015), De vos (2017) en Museum van onvoorwaardelijke overgave (1997, herdrukt in 2022). Deze titels werden alle drie besproken op Literair Nederland. ‘Mopperen is een vorm van mentale fitness’, schreef ze in De vos. In Europa in sepia gaat het niet alleen over politiek, maar ook over (onder andere de Nederlandse) cultuur: ‘We leven in een “cultuur van het narcisme” en van voldoen aan wat scoort. Daarom verschijnen er zoveel boeken met op het omslag kreten die verwijzen naar bestsellers van anderen’, concludeerde ik in mijn bespreking . Elisa Veini schreef in haar bespreking van Museum van onvoorwaardelijke overgave: ‘Meestal schetst ze rake portretten van mensen die vaak gedwongen en soms vrijwillig niet binnen de nauwgezette grenzen van één identiteit of herkomst passen.’
Dubravka Ugrešić is niet meer, maar haar scherpzinnige analyses klinken hopelijk nog lang na.
Foto © Judith Jockel
