Het eindejaarslijstje 2017 van Just Houben

Een grote ontdekking het afgelopen jaar was de Vlaamse schrijfster Patricia Jozef. Met Glorie schreef ze een prachtdebuut. Jozefs stijl en humor maken dat geen pagina verveelt. Net als Marijke Schermer heeft Patricia Jozef het vermogen scherp te observeren, maar haar stijl en humor maken dat Glorie zich onderscheidt: Noodweer is geen boek om bij te lachen, Glorie is dat alleszins wel.

Marcel Jacobs, werkloos filosoof, besluit om zijn cv te verzinnen om aan een baan te komen op een kunstacademie als eventmanager. Deze omgeving geeft Jozef alle ruimte om een scherpe satire te schrijven op de kunstwereld. In het eerste deel bestaat die satire vooral uit het tonen van de idiotie van regelzucht op de academie en het opportunisme van de docenten. In het tweede deel, verteld door kunstenares Bodine Bourdeaud’hui, wordt de satire veel bijtender door het  commentaar dat Bodine in gedachten geeft:

‘Sommige vrouwen denken het opportunisme van hun mannelijke evenknie te moeten kopiëren in naam van een rudimentair idee van feminisme. In naam daarvan vindt Sarma het gerechtvaardigd Marcel uit de weg te ruimen om voor zichzelf plaats te maken.

Het is een schrale troost dat ze nooit meer zal betekenen in het leven dan haar eigen individuele overwinningen, besmet door drift. Maar blind. Het soort mens waar ik me niet mee wil inlaten.’

Passages als deze maken Glorie een feest om te lezen, te meer daar het boek vol staat met dit soort mooie, scherpe en grappige observaties. Het is een intelligent boek dat speelt in de kunstwereld, maar veel méér is dan alleen een satire daarop. Het is een een roman over moederschap, familiebanden, de vraag waaraan je je identiteit ontleent en de perceptie van anderen.

Van een heel ander slag is het derde boek dat me bijzonder trof dit jaar: Genoeg nu over mij, de begin dit jaar uitgekomen essaybundel van Marja Pruis. Met een scherpe blik beziet Pruis de wereld om haar heen. Die wereld kan bestaan uit bekende figuren als James Salter, Woody Allan, Theo Maassen of Beyoncé, maar ook een man op een terrasje of een vrouw in de kappersstoel naast Pruis. Ze wisselt met een bewonderenswaardig gemak tussen persoonlijke waarnemingen en overdenkingen. In haar essays worden geen definitieve stellingen geponeerd. Ze nodigt uit tot meedenken, instemmen en tegenspreken.

De ondertitel Confessies van een ervaren schamer duidt op een thema dat door veel essays loopt: schaamte. In de essays onderzoek Pruis haar ‘ik’ op papier, een ‘ik’ dat verbonden is met schaamte. Schrijven is voor Pruis een strijd: het schaamteloze, het iets willen zeggen, moet het winnen van de schaamte om iets te zeggen. Het ‘ik’ van Marja Pruis is vragend, zoekend, denkend en twijfelend, niet bang om eerdere uitspraken en gedachten weer terug te nemen. Het essayistisch ‘ik’ kan leiden tot het allerirritantste, en het allermooiste, schrijft ze ergens. In Genoeg nu over mij leidt het duidelijk tot het laatste.