Het eindejaarslijstje 2017 van Joost van der Vleuten

Ook de verhalenbundel Als het lot lacht van Adam Johnson speelt zich af in een nabije toekomst. In het openingsverhaal bouwt de hoofdpersoon een hologram van Kurt Cobain om zijn zwaar zieke en vrijwel geheel verlamde geliefde te troosten – van zelfmoord te weerhouden, zeg maar. Het werkt, tot het niet meer werkt: ‘Ze buigt naar Kurt Cobain toe alsof ze haar armen om hem heen wil slaan en hem wil vasthouden, alsof ze is vergeten dat haar armen niet functioneren en er geen hij is om te omhelzen.’

Lees de recensie van Martenjan Poortinga over Als het lot lacht hier op Literair Nederland.

Outline van Rachel Cusk gaat niet over digitaliseringshorror, maar over een vrouw die na relatie- en huwelijksperikelen zichzelf kwijt is. In het boek krijgt ze nauwelijks gestalte, maar wel een omtrek (vandaar ‘Outline’), door de verhalen die anderen haar over zichzelf vertellen. Die leiden bij haar tot overwegingen als ‘Ik wist niet zeker of het binnen een huwelijk mogelijk was om te weten wie je eigenlijk was, of zelfs maar om wat je was te scheiden van wat je was geworden door de ander. Ik bedacht dat het hele idee van een ‘echte’ ik wel eens illusoir zou kunnen zijn.’

Hoe zo’n wereld bevolkt door illusoire identiteiten eruit ziet, daarover schrijft Juli Zeh in haar roman Ons soort mensen. Een plattelandsdorp in voormalig Oost-Duitsland is nog nauwelijks hersteld van de Wende, als de eco-ingenieurs, de alto’s, de risico-kapitalisten en de flexwerkers vanuit Berlijn en het westen oude huizen en verlaten boerderijen betrekken en de nieuwe wereld binnenbrengen. Gevolg: de dorpsgemeenschap verkruimelt, de landbouwgrond wordt gereduceerd tot een investerings-opportunity en alle oorspronkelijke  bewoners voelen zich ontheemd. Een ex-bewoner keert terug. ‘Hij had het gevoel in een parallel universum te zijn beland. Een no-man’s-Disneyland.’ En over de inwoners zegt iemand: ‘Ze waren net als Gombrowski’s koeien, die ook niet langer gemolken en geslacht, maar beheerd werden. Sinds kort droegen de dieren transponders om hun nek en draafden vrijwillig van voedertrog via melkmachine naar massageborstels, ligbedden en schietpin.’

Miriam Rasch schreef met haar essaybundel Zwemmen in de oceaan een ‘survivalguide voor de ziel in de postdigitale wereld’ om Roel Bentz van den Berg te citeren. Ook zij zegt ‘Het zelf is een bruikbare illusie – men spreekt erover alsof het bestaat, en daar is dan ook alles mee gezegd.’ Niet alles, ontdek je als je verder leest. Want in verhalen, romans en gedichten stelt de literatuur de diagnose en biedt de literatuur het tegengif. Rasch signaleert dat laatste in de beroemde Mijn Strijd-cyclus van Karl-Ove Knausgård: ‘In het laatste deel van Mijn strijd – Vrouw – heeft Knausgård het in dit verband over ‘werkelijkheidshonger’: het verlangen naar iets echts in een wereld die van zichzelf steeds onechter wordt.’

De taak van de literatuur: strijden tegen het einde van de zin.