23 december 2017

Het eindejaarslijstje 2017 van Carlijn Brouwer

We schrijven 1877: de jonge soldaat Gaspar is op zomerverlof en brengt zijn dagen door in de fictieve stad Mestopes. Hij ontmoet Lyssa, de vrouw van krantenmagnaat Viktor, en valt volledig voor haar. Niet enkel het standsverschil bemoeilijkt de zaak: het is voor Gaspar van belang dat hij in de gratie blijft bij Viktor, die hem een mooie toekomst kan bezorgen als hij eenmaal uit het leger treden kan.

Deze debuutroman van Hofland ademt het aristocratische Rusland zoals we dat ook vinden in de werken van de grote Russische meesters, maar wordt nergens een imitatie. Wellicht is dat ook de reden waarom de schrijver zijn laat plaatsvinden in een fictief land en een fictieve stad (Mestopes). Hij kan de realiteit naar zijn hand zetten en hoeft zich niet aan lange beschrijvingen van tijd en ruimte te wagen om de lezer te overtuigen. Hier wordt een landschap gecreëerd waarin de grote thema’s (wanhoop, liefde, dood) zich als vanzelf inpassen. Hofland raakt zijn grote voorbeelden aan (het duel dat zo pregnant aanwezig is bij Poesjkin, de naam ‘Lyssa’ die verwijst naar de Griekse godin van de razernij/hartstocht en in de tragedie zo vaak oorzaak was van ellende, de soldaat-journalist zoals we die zien bij Paustovski), maar doet dit niet letterlijk. Het is aan de lezer er zijn eigen Grote Verhaal van te maken en zijn eigen leeservaringen erbij te betrekken. Een bijzonder elegante roman, die meesleept zoals de Russen dat zo goed kunnen. Net als een Nederlandse debutant, zo blijkt.

Lyssa
Tom Hofland
Verschenen bij: Querido
ISBN: 9789021402468
272 pagina's
Prijs: € 18,99

Jachina heeft met Zulajka opent haar ogen niet alleen de geschiedenis van de Sovjet-Unie (nader bepaald: de Tataarse bevolking) een gezicht gegeven, maar heeft ook voor zichzelf een grote stap gezet: niet alleen heeft het boek haar als auteur op de kaart gezet, ze heeft ermee de kans gekregen haar familiegeschiedenis uit te pluizen. Haar grootmoeder stond model voor Zulajka, wat de roman nog indringender maakt.

In 1930 heeft Stalin net zijn eerste vijfjarenplan opgelegd en het tot dan toe zo regelmatige leven op het platteland van Centraal-Rusland wordt ruw verstoord. Aan de ijzige winters is men gewend, maar aan de plunderpartijen van het Rode Leger niet. Zulajka is een eenvoudige boerin, die met haar vijftien jaar oudere man en feeks van een schoonmoeder een simpel bestaan leidt. Tot daar de soldaten zijn, die hen beschouwen als vijanden van de staat (koelakken). Zulajka wordt meegevoerd door de troepen en begint aan een gedwongen treinreis van maanden. Aan haar en haar medereizigers de taak een nieuwe Sovjet-stad te vormen en de staat te voorzien van wat zij maar vraagt. Het is een geïsoleerd en bizar bestaan, waarin de normen en waarden van vroeger een verzinsel uit een ver land lijken. Nieuwe wetten billijken nieuwe vormen van liefde. Voor Zulajka is haar ballingschap een kans, een kans om eindelijk haar ogen te openen en voor zichzelf te leven.

Jachina verdient het om gelauwerd te worden met dit boek, achter haar puntgave stijl gaat veel emotie schuil. Uit haar verhaal spreekt een urgentie: deze geschiedenis, die door zovelen gedeeld wordt, moest verteld worden. Een verhaal dat opzien baart door de hardheid en tragedie die één mens moet dragen, zonder dat de hoop verloren gaat. Hoe de absurde eisen van een bikkelhard regime ook vrijheid kunnen scheppen. Zulajka opent haar ogen moest niet alleen geschreven worden, maar verdient ook veel lezers.

Zulajka opent haar ogen
Guzel Jachina
Vertaling door: Arthur Langeveld
Verschenen bij: Querido
ISBN: 9789021403014
480 pagina's
Prijs: € 19,99