Het eindejaarslijstje 2017 van Adri Altink

Recent las ik De vos van Dubravka Ugrešić. Een roman die vol staat met wijze beschouwingen, grimmige conclusies over schrijvers en literatuur en over onze omgang met het oorlogsverleden (Ugrešić vluchtte in de jaren ’90 uit Joegoslavië). Er zijn onder andere mooie passages over het vinden van een thuis door een emigrant: het blijkt dat emigranten die massaal en met gevaar voor eigen leven hun land verlaten, dat alleen doen om vroeg of laat een huis te kopen en een vlaggetje uit te hangen van het land waar hun tocht eindigt; meer nog, dat veel van hen liefst twee huizen zouden willen hebben: een in het land dat ze achterlieten en een in het land waar ze uiteindelijk neerstreken, voor als ze er een, of allebei, op een dramatische wijze zouden kwijtraken.

Sinds een jaar of vijf stel ik me tot taak elk jaar minstens één groot werk uit de wereldliteratuur te (her)lezen en me te verdiepen in wat het zijn betekenis heeft gegeven. Dit jaar koos ik voor de volledige editie van De lotgevallen van de brave soldaat Švejk van Jaroslav Hašek, aan wie Ouředník, maar ook de door mij bewonderde Bohumil Hrabal zeggen schatplichtig te zijn. Het was een genot! Deel 1 had ik pakweg twintig jaar geleden al eens gelezen, maar ik ervoer nu pas hoe actueel Hašek nog steeds is (zoals een luitenant sinds hij commandant is, verkeert in een toestand van syncretisme, hetgeen filosofisch gesproken in hield dat hij zich inspande om conceptuele conflicten met behulp van compromissen te nivelleren tot totale begripsvermenging – ik las dit tijdens de kabinetsformatie van Rutte III…), maar ook hoe veel humor die in onze tijd gebruikt wordt al een voorbeeld heeft bij hem. De beroemde Monty Pythonscène uit de Holy Grail waarin de Black Knight blijft doorvechten, zelfs als hij alle ledematen kwijt is, wordt door Hašek bijna letterlijk zo verteld: Toen de kop van zijn romp werd gescheurd riep die onder het rollen door nog even: ‘Doe altijd trouw je plicht, ook als de vijand op je richt’. En een paar honderd pagina’s verder doet een andere soldaat het nog eens dunnetjes over. Ook bij hem vliegt het hoofd eraf, maar hij loopt nog een paar stappen door, richt zijn geweer en haalt alsnog een vijandelijk vliegtuig neer. Waarvan akte.

Tenslotte moet ook nog even mee het door mij onlangs gerecenseerde Tijl van Daniel Kehlmann. Een hernieuwde kennismaking met bijvoorbeeld Athanasius Kircher (ik genoot jaren terug ook al van Waar de tijgers thuis zijn van Jean-Marie Blas de Robès) en natuurlijk Tijl Uilenspiegel. Hij belooft de koning dat hij zijn ezel in twee maanden kan leren lezen, als Zijne Majesteit maar voor dagelijks lekker eten zorgt. Het beest wordt dagenlang verwend en als de koning nu wel eens de vorderingen wil weten, zegt Tijl dat ze lekker opschieten: de i en de a had hij al onder de knie.

Als addendum nog: ik krijg steeds meer bewondering voor vertalers. Daarom aan het eind van dit jaar tevens mijn hulde aan Edgar de Bruin (Ouředník), Roel Schuyt (Ugrešić), Roel Pieters (Hašek) en Josephine Rijnaarts (Kehlmann).