Er zit iets troostrijks in hoe weinig het dagelijks leven op literatuur lijkt – omdat het leven te rommelig is, te weinig gestileerd, doorgaans zit er weinig betekenis in de uren die we doorbrengen op het toilet, in de metro of in de badkamer als we WhatsAppend onze tanden flossen. Pas achteraf maken we er een verhaal van, leiden we gebeurtenissen in en wikkelen ze zorgvuldig af, hechten waarde aan details en ziedaar, ineens vormt het leven een geheel. Achteraf kun je dingen tussen de regels plaatsen, terugbladeren en een aanwijzing vinden op pagina vier: toen begon het.
Iemand vertelde me over hoe mensen enkele dagen voor hun plotselinge overlijden ineens iedereen in hun omgeving een hand gaven of omhelsden, als een weten zonder weten. Ook dat is iets wat achteraf pas ingevuld wordt, dan pas zijn kleur krijgt. Maar maakt het opmerken van die hand wat uit? Wat schieten we op met de onzalige vraag of we het hadden kunnen zien aankomen?
Na De gulheid van de zeemeermin kocht ik Jezus’ Zoon. De verhalen van Denis Johnsons hebben iets onweerstaanbaars echts. Ze zijn rommelig en rauw, soms breekt de verteller door de vierde wand om de lezer rechtstreeks aan te spreken: ‘En jullie, jullie bespottelijke mensen, verwachten van mij dat ik jullie zal helpen.’ Er zit een logica in de vertellingen, maar wel een grillige, de logica van het delier. Is Jezus’ Zoon een goede afspiegeling van de zelfkant, van een of andere ‘uit het leven gegrepen’ werkelijkheid? Wonderlijk blijft het hoe sommige boeken, of je nu bekend bent met de materie of niet, zo echt kunnen aanvoelen.
Gelijk denk ik aan Holden Caulfields allergie voor alles wat phony is en aan die tirade die de naamloze verteller in Red ons Maria Montanelli houdt over een pianospelend klasgenootje. Het gaat niet om dat hinderlijke klasgenootje met zijn uitgestreken smoel, het gaat om die woede van de vertellers in beide romans, de rauwheid ervan – die voelt echt. Ook het proza van Denis Johnson leest als het tegenovergestelde van phony.
In Ontwenning, haar boek over alcoholverslaving, vertelt Leslie Jamison hoe ze haar aanvankelijke weerstand ten opzichte van de AA overwon toen ze inzag hoe heilzaam het vertellen van hetzelfde verhaal was. Zij haalt, in tegenstelling tot Denis Johnson, de romantiek van de zelfkant af: gebruiken is niet grappig of sexy, het is niet Groots en Meeslepend Leven. Afkicken is moeizaam – en saai. Met het steeds opnieuw vertellen van het eigen verslavingsverhaal en het steeds opnieuw aanhoren van andermans verhalen houdt Jamison zichzelf nuchter. Dat is de kracht achter de AA en misschien wel de kracht achter verhalen in het algemeen.
Vaak wordt gezegd dat we verhalen van ons leven maken, al dan niet fictief, om gebeurtenissen eruit te begrijpen. Mij lijkt het even waarschijnlijk dat we verhalen maken omdat we de willekeur niet aankunnen. We kaderen om dingen die ons overkomen behapbaar te maken. En wat behapbaar is, zelfs al is het een hand, een teken, daarmee kun je leven.
Marijn Sikken mijmert over lezen, verhalen en literatuur en schrijft daar columns over. Haar debuutroman, ‘Probeer om te keren’ (2017) verscheen bij Uitgeverij Cossee.
