Op het ‘Invalidenfriedhof’, één van de oudste begraafplaatsen in Berlijn, liggen veel Pruisische militairen begraven; er liggen mensen die gedood hebben en mensen die gedood zijn. Weinigen zijn een natuurlijke dood gestorven. Er liggen veel generaals, admiraals, kolonels, majoors en bekende jachtvliegers. En tussen al deze graven bevindt zich het graf van een vrouw, het graf van Marga von Etsdorf, één van de eerste vliegeniersters van Duitsland. Op haar grafsteen, een zwerfkei, staat de tekst: Vliegen is het leven waard.

‘Ja,’ zegt de ik, ‘zij is de reden waarom ik hier ben. Ik dacht eerst dat ze was neergestort, maar las dat ze zich na een crash in Syrië, in Aleppo, had doodgeschoten. Dat wekte mijn nieuwsgierigheid.’ De verteller in de roman Halfschaduw wordt rondgeleid over de begraafplaats door een man van vijftig die vertelt over degenen die er begraven liggen. Deze gids heeft tijdgenoten van Marga gesproken en bezit nog een sigarettenetui van haar met de inscriptie M v E en Ch v D.

Het gesprek tussen de verteller en de gids wordt regelmatig verstoord door stemmen:

‘Wat is dat voor gefluister? …

Jigadal wejitkadasj sjemee raba…’

‘Alles is ver weg, er ligt zoveel zand op.’

‘Daar heb je hem weer. Wat mompelt hij?

Koud. Koud.’

‘En dat daar, dat geschreeuw, dat gepraat van die hoge stem, ademloos, hijgend, vrijwel onverstaanbaar? Wat hijgt hij?’

Het zijn de doden die zich met het gesprek gaan bemoeien. De gids vertelt de verteller, en de lezer, van wie de stemmen zijn die opklinken uit de graven.

Uwe Timm heeft zich voor zijn roman Halfschaduw gebaseerd op documenten uit het leven van Marga von Etzendorf. Zij is de eerste Duitse vrouw die solo van Berlijn naar Japan vloog. In de roman lopen fictie en werkelijkheid door elkaar en laat de schrijver een liefdesgeschiedenis opbloeien tussen de vliegenierster en een Duitse consul. In het verhaal wordt Marga na haar solovlucht in Japan als een held onthaald. Onder de wachtenden op het vliegveld is Christian von Dalhem, de Duitse consul. Omdat alle hotels volgeboekt zijn, biedt Von Dalhem Marga aan dat zij op zijn kamer mag overnachten; hij zal op de gang gaan liggen. Maar dat wil Marga niet en ze besluiten de kamer door middel van een gordijn te splitsen. Von Dalhem vertelt dat hij in de oorlog jachtvlieger geweest is. In het halfdonker praten ze over de vliegerij en delen ze herinneringen. In die nacht wordt Marga iemand anders. Ze hebben wel bij elkaar maar niet met elkaar geslapen, maar het is duidelijk dat zij bepaalde gevoelens voor hem heeft, zij meer voor hem dan hij voor haar.

Von Dalhem is gaan vliegen om de loopgraven te ontvluchten; hij is nu consul met een speciale missie in Japan en net teruggekeerd uit China van een geheime missie. Marga is van jongs af aan geïnteresseerd in vliegen en ziet haar vluchten als een daad om de mensen over zee een hart onder de riem te steken na de vernedering van Duitsland en het schandalige verdrag van Versailles. Marga beschouwt zichzelf als ambassadeur van het vreedzame Duitsland. Voor Von Dalhem is vliegen geen propaganda, maar een vorm van snel bewegen.

Marga vliegt driemaal naar andere continenten: naar Afrika, naar Azië en naar Australië. In Syrië maakt zij een fout: zij landt met rugwind. Het toestel raakt zwaar beschadigd. Zij wordt opgevangen door Franse militairen en naar hun officiershuis gebracht. Daar verstuurt ze eerst een telegram en gaat daarna naar haar kamer. Even later horen de Fransen twee schoten: Marga von Etzdorf heeft met een machinepistool een eind aan haar leven gemaakt.

Het liefdesverhaal is maar een deel van de roman. Het verhaal van de ontmoetingsnacht van Marga en Von Dalhem wordt afgewisseld met herinneringen van de overledenen aan Marga, maar zij vertellen ook verhalen over de Duitse oorlogsgeschiedenis. Af en toe is er een kakofonie van stemmen die spreken en is het niet duidelijk wie wat zegt. Maar dat is niet storend. Met de gespreksflarden van overleden nazi-grootheden en hun slachtoffers heeft de schrijver een unieke manier gevonden om de gruwelen van het fascisme weer te geven. Uwe Timm heeft met Halfschaduw een bijzondere roman toegevoegd aan zijn indrukwekkende oeuvre.

Uwe Timm werd in 1940 in Hamburg geboren. Hij studeerde filosofie en germanistiek. Met de roman De ontdekking van de curryworst brak Timm internationaal door. Zowel in De ontdekking van de curryworst als in het succesvolle Mijn broer bijvoorbeeld werpt Timm een nieuw licht op het Naziregime van Duitsland. Uwe Timm wordt in Duitsland als een van de belangrijkste schrijvers van zijn generatie beschouwd.

Halfschaduw

Auteur: Uwe Timm
Vertaald door: Gerrit Bussink
Verschenen bij: Uitgeverij Podium
Prijs: € 19,50