Ik zag de film I Am Not Your Negro van Raoul Peck over schrijver en activist James Baldwin (1924-1987). Voor de documentaire gebruikte Peck filmbeelden van rassenrellen uit de jaren zestig en teksten uit Baldwins (onvoltooide) memoires, Remember This House. De film werd laatst op tv uitgezonden en hoewel ik zwaar onder de indruk was toen ik de film een jaar geleden in het filmhuis in Utrecht zag en iedereen aanraadde te gaan kijken, heb ik niet voor een tweede keer gekeken. Ik was er nog steeds niet over uit wat de film met me had gedaan. De verbijstering over het opzettelijke geweld. De schaamte die ik voelde, de onmacht, en de tranen, zomaar. Het was niet als in klassieke films zoals The Mockingbird waarin de zwarte man de verkrachter of moordenaar is – ook als hij het niet heeft gedaan – en waarbij je als kijker vurig hoopt dat er (eindelijk…, er moet toch…, is er niemand die…) gerechtigheid komt. In deze film wordt niet geacteerd, de emoties zijn echt.
In Amerika heeft de film veel losgemaakt. Peck zegt daarover in een interview met de VPRO: ‘Je kan deze film niet zien en daarna nog zeggen dat je van niets wist.’ Dat is wat me dwars zit. Dat ik het niet wist. Dat ik er gedachteloos aan voorbij was gegaan. Nu, door het samenvallen van de teksten van Baldwin met de gemonteerde beelden uit de jaren zestig van rassendiscriminatie en de schijnbaar gepermitteerde moorden van politieagenten op zwarte mensen in het heden, zag ik de verbanden. Ik had geen idee hoe hardnekkig en diepgeworteld racisme is.
In de documentaire spreekt Robert Kennedy, midden jaren zestig, de profetische woorden dat wellicht over 40 jaar een neger tot president gekozen kan worden. ‘Jah’, juicht het in je. ‘Tenminste een iemand die goed bezig is.’ Het leek zelfs zijn verdienste dat Obama werkelijk zo’n 40 jaar later president van Amerika werd. Dan hoor je (stem van Samuel L. Jackson) Baldwins reactie daarop: ‘Bobby Kennedy only got here yesterday and now he’s already on his way to the presidency. We’ve been here for four hundred years and now he tells us that maybe in forty years, if you’re good, we may let you become president.’
Je slikt, en je slikt nog eens en schaamt je omdat ik reageerde vanuit zwart-wit-tegenstellingen. En dit statement van Kennedy was toch een stap in de goede richting?
De World Press Photo van 1957 laat de 15 jarige zwarte scholiere Dorothy Counts zien op haar eerste dag op een witte school in Noord-Carolina. Ze wordt omstuwd door uitjouwende en haar bespugende witte schoolkinderen aangemoedigd door hun ouders. Sommigen dragen protestborden: ‘We wont go to school with Negroes’. Dorothy gaat rechtop maar houdt haar hoofd iets scheef, als om eventuele klappen af te weren. Achter haar rollen schoolkinderen en enkele volwassenen bijna over elkaar heen van het (uit)lachen. Baldwin was in Europa toen hij de foto zag. Hij voelde zich beschaamd: ‘Some one of us should have been there with her!’
Nu weet ik dat het de sluiers zijn waarachter ik me gedachteloos ophield, die bij het zien van deze documentaire zijn weggevallen.
Inge Meijer is een pseudoniem en schrijft over boeken als steunpilaren van het dagelijkse leven en over de ontdekkingen die zij doet in de marges van de literatuur.
