Fotosynthese 27 – Stairways from hell to heaven
Een klik op de foto toont de (actuele) achtergrond in zijn geheel
Zoals een dier zich aanpast aan zijn omgeving, zo hebben gebouwen dat gedaan. Evolutie is niet alleen van toepassing op flora en fauna. De ornamenten op dit gebouw komen op mij een beetje neo-klassiek over. Waarschijnlijk zijn de bouwmeesters eerste- of tweedegeneratie-Britten of -Fransen geweest die een Parijs of Londons versiersel in een verre geheugencel bewaard hadden, lichtjes aangepast, en zo vervolgde het ornament gemuteerd zijn bestaan aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. Aan de drie uithangende airco’s op deze foto kun je zien dat dit pand zich in een vochtig landklimaat bevindt, langzaamaan veranderend in een subtropisch klimaat; de zomers zijn er heet. Maar in de tropen had het gebouw vast veertien airco’s gehad.
New York City. Geen mens twijfelt aan de locatie van dit pand. Waar zie je dergelijke wonderlijk overheersende fire-escapes? Alleen in een stad die enkel frontgevels heeft en geen binnentuinen. Die stad was vanaf 1880 intens gegroeid door alle nieuwe aanwas: Ieren na de hongersnoden halverwege de 19de eeuw, Duitsers, en Italianen na de eenwording in respectievelijk 1871 en 1870. Fransen en Polen zochten hun heil in de V.S. vanuit een Europa dat net als nu te veel een bastion van de rijken was geworden. De huurpanden in Greenwich Village waren niet luxe, straatarme arbeiders hokten er bijeen. Er werd hoog gebouwd om ruimte te besparen. En omdat het kon.
Bij een brand in 1860 kwamen twintig mensen om. De Tenement House Act zorgde er in 1867 voor dat een ontsnappingsroute voor huurders verplicht werd. Het duurde nog tot 1911 tot het echt beeld veranderend misging. Honderzesenveertig arbeiders van de Triangle Shirtwaist Company kwamen om bij een uitslaande brand. In het pand dat met zeshonderd mensen was volgestouwd maakten vooral Joodse en Italiaanse immigranten kleding voor de binnenlandse markt tegen zeer lage lonen. Ze woonden in panden als dit hier. De binnentrappenhuizen waren afgesloten zodat de werknemers niet te vaak naar de wc gingen, een praatje maakten of een sigaret rookten. Er moest productie gedraaid worden. Een meisje zat opgesloten omdat ze iets gestolen zou hebben. De meeste doden waren meisjes; de jongsten waren de 14-jaar oude Kate Leone en Rosaria ‘Sara’ Maltese. De meesten van de slachtoffers sprongen brandend van de 8ste, de 9de en de 10de verdieping. Het zou 110 jaar de grootste brandramp met vallende slachtoffers in New York blijven… Woedend waren de mensen. 80.000 van hen liepen over 5th Avenue en eisten dat de overheid ging nadenken over veiligheid. Het leidde tot de Sullivan-Hoey Fire Prevention Law, een pakket maatregelen dat ook de getoonde landmark verklaart: projectontwikkelaars moesten zich aan een pakket eisen houden en de brandtrappen aan de voorgevel was er één van. Voor Kate en Sara kwamen de brandtrappen van New York te laat.
In 1912 componeerde de Joodse componist Charles Simon een Yiddish lied over de tragedie. Het refrein luidt:
Oy a trer darf yeder mentsh fargisn
Af dem groysn khurbn vos es iz geven
Vi der fayer hot kinder fun eltern avekgerisn
Aza umglik zol mer nisht geshen
Fun der tsentn flor zenen zey geshprungen
Zikh tsu retn fun der biterer noyt
Dokh iz zey nebekh nit gelungen
Un af dem sayd-vok gefinen zey dem toyt.
Oy, men zou een traan moeten laten
voor de grote vernietiging die plaatsvond
Hoe het vuur kinderen van hun ouders losscheurde
Iets dergelijks zou nooit meer mogen plaatsvinden
Ze sprongen van de tiende verdieping
om zichzelf te redden van de bittere nood
Maar dat is ze natuurlijk niet gelukt
En op de stoep vonden ze de dood
In 1927 werd een veilige binnentrap verplicht, maar destijds waren uitwendige brandtrappen al wijdverbreid in de stad. Tot 1968 zijn ze gemaakt, vermoedelijk ook omdat ze nu bij een New Yorkse woonkazerne waren gaan horen. Daar zal de filmindustrie wel een rol in hebben gespeeld: denk aan Hitchcocks Rear Window of Breakfast at Tiffany’s, waarin Audrey Hepburn op zo’n trap op een ukelele tokkelend Moon River zingt. Na The West Side Story had de brandtrap het zelfs tot een iconische affiche geschopt. De filmhit toonde vooral de romantische mogelijkheden van de trap: hoe geliefden bij elkaar komen buiten medeweten van hun ouders om. Dat wat in 1920 nog refereerde aan een ramp, verwees door dergelijke films alras naar romantiek. De brandtrap was geëvolueerd van een functie naar een mogelijkheid, van noodzaak naar wens. Om de vijf jaar moeten de brandtrappen gecheckt worden, maar ze vertonen nu veel roest en corrosie. New Yorkse makelaars adverteren er mee. Voor de bewoner van vandaag is het vaak een groot rek om een tomatenplantje op te zetten. Of naar ik aanneem voor een hennepplant, sinds het bezit daarvan gelegaliseerd is. De fire escape werd van een nachtmerrie een droom.
All that
the only things I remember about
New York City
in the summer
are the fire escapes
and how the people go
out on the fire escapes
in the evening
when the sun is setting
on the other side
of the buildings
and some stretch out
and sleep there
while others sit quietly
where it’s cool.
and on many
of the window sills
sit pots of geraniums or
planters filled with red
geraniums
and the half-dressed people
rest there
on the fire escapes
and there are
red geraniums
everywhere.
this is really
something to see rather
than to talk about.
it’s like a great colorful
and surprising painting
not hanging anywhere
else.
Charles Bukowski (uit Open all night)
De fire escape werd van een nachtmerrie een droom, daarna een schilderij en tenslotte deze foto.
Fotosynthese is een door Rudy Kousbroek geïnitieerd genre waarbij beeld en tekst een verbinding aangaan.
