Niets zo kneedbaar als de werkelijkheid. Op de eerste zondag van november pakte ik mijn fiets en ging naar Zutphen. Om elf uur ’s ochtends kwam filmmaakster Saskia van Schaik in het Luxor Theater vertellen hoe de filmportretten die ze van Judith Herzberg en Ingrid Jonker had gemaakt, tot stand waren gekomen. Over Herzberg vertelt Van Schaik dat hun beider families met elkaar bevriend waren, dat Judith als jonge vrouw op haar paste. Later paste Van Schaik op de kinderen van Herzberg. Ze verwachtte dat het bij het maken van het filmportret zou helpen, dat ze elkaar kenden.
Ze had geen rekening gehouden met Herzbergs angst voor clichés en haar sterke gevoel voor waarheidsvinding. Sfeerbeelden, als van een bos bloemen op tafel, mochten niet. Ze wilde niet dat de kijker dacht: ‘Oja, bloemen, typisch iets voor een dichter’. Grote moeite had de dichteres ook met de beelden die de cameraman van een schaal vers geplukte tomaten maakte die ze op tafel had gezet. Een beeld van rood en rond in een schaal. Herzberg zei dat ze de tomaten daar had neergezet omdat er in de koelkast geen plek was. Dat ze nooit tomaten op een schaal legde, altijd in de koelkast. Die nu dus vol was. Dan wordt dat gefilmd, een beeld van een toeval. Dat wilde ze niet in haar filmportret hebben. Beeld van een vrouw die een schaal met tomaten op tafel heeft staan. Zo’n vrouw was ze niet.
Voor het filmportret van Ingrid Jonker werd contact gezocht met Jonkers dochter, Simone. Ondanks jarenlang drugsgebruik en een zeer slecht gebit, nog steeds een mooie vrouw, vertelde Van Schaik. Toen het budget rond was en er gedraaid kon worden vroeg de dochter om een vergoeding voor haar medewerking. Ze wilde een wasmachine kopen. Van Schaik stuurde haar het geld. Toen ze gingen filmen in Zuid-Afrika en haar bezochten, was er geen wasmachine te bekennen. Wel had ze zich een en nieuw gebit laten aanmeten. Tijdens het spreken waren er lichte smakgeluidjes te horen, van speeksel dat zijn weg nog niet helemaal vond in een mond vol tanden. Het klonk als een kleine tik bij het afspelen van een lp. Dat gebit bracht de geschiedenis van Ingrid Jonker en haar dochter, die acht was toen haar moeder een einde aan haar leven maakte, op zeer menselijk niveau.
Dan was daar nog het gedicht van Jonker dat ze schreef na de opstand vanwege de pasjeswetten in Sharpville in 1960, waarbij een kind in de armen van zijn moeder door het hoofd geschoten werd. Ze was geschokt door de brute moord en schreef, ‘Die kind’ (wat doodgeskiet is deur soldate by Nyanga). Er leefde nog een zus, die nooit geweten had dat er een gedicht was geschreven, dat Mandela dat gedicht tijdens zijn inauguratie in 1994 had voorgedragen. Dat het over haar broertje ging. Met de cameraploeg kwamen ze haar dat vertellen. Lazen het gedicht aan haar voor en filmden de stille verbazing op haar gelaat. Het was of de geschiedenis een loopje met haar nam.
Het filmportret van Judith Herzberg werd in 2010 uitgezonden, het filmportret van Ingrid Jonker in 2001, beiden bij de VPRO.
Inge Meijer is een pseudoniem, als zodanig leest ze alle dagen en schrijft over ontdekkingen in de marges van de literatuur.
