Tijdens een rondreis door herfstachtig Schotland stuit ik in een boekwinkel op een bijzonder kinderboek, Child of St Kilda. Het door Beth Waters sfeervol getekende boek bevat het verhaal van Norman John Gillies, een van de laatste kinderen van St.Kilda, een kleine groep ruige, Schotse eilandjes ten westen van de Buiten-Hebriden. De eilandengroep is al zeker 4000 jaar bewoond. Om te overleven hebben de mensen altijd strijd moeten leveren met de natuur. Dit is wonderwel gelukt en leverde een bijzonder soort samenleving op, waarin onderlinge saamhorigheid cruciaal was om te overleven. Geld bestond niet. Ook de natuur heeft zich op een bijzondere wijze ontwikkeld.
Door de transportrevolutie in de 19e eeuw wordt het voor buitenstaanders eenvoudiger om St.Kilda te bereiken. De mare over deze bijzondere eilandengroep verspreidt zich snel en prikkelt de nieuwsgierigheid. De bezoekersaantallen nemen toe. Dit heeft desastreuze gevolgen. De introductie van nieuwe levenswijzen en tot dan toe onbekende ziektes tasten de saamhorigheid aan en decimeren de bevolking. Voor de achterblijvers wordt het voortbestaan op St.Kilda onhoudbaar. Op hun verzoek besluit de Britse regering in 1930 de laatste bewoners te verhuizen naar het vasteland. Onder hen Norman Gillies, vijf jaar oud. Hij herinnert zich het ijskoude klaslokaal waarin hij, blootsvoets, met alle kinderen op het eiland les krijgt. Aan de muur hangt een kaart van Groot Brittannië waarop Schotland grotendeels ontbreekt en St.Kilda al helemaal.
De vermelding daarvan in dit kinderboek is veelzeggend. De Schotten voelen zich al heel lang achtergesteld en iedere Schot kent het verhaal van St.Kilda. In de Schotse kranten wordt Johnson neergezet als een soort bullebak, die de Schotse parlementariërs afbekt en zich niets gelegen laat liggen aan hun gerechtvaardigde grieven. In gesprekken over de Brexit worden mensen emotioneel. Algemeen wordt de Brexit gezien als een ramp voor de Schotse economie, die grotendeels afhankelijk is van de Europese markt. De afkeer van die ‘Etonboys’ is groot en het verlangen naar onafhankelijkheid groeiende, maar dan wel binnen de veilige omarming van de Europese Unie. Zonder die band is een onafhankelijk Schotland nauwelijks levensvatbaar. Het platteland ontvolkt, de saamhorigheid verdwijnt en, net als voor de bewoners van St.Kilda, worden de achterblijvers in hun voortbestaan bedreigd. Daarin ligt voor de Schotten ook het grote pijnpunt. De frustraties nemen toe. Niet voor niets worden de ontwikkelingen in Catalonië in Schotland met meer dan normale aandacht gevolgd.
Huub Bartman is historicus, hij interesseert zich voor de twintigste-eeuwse Europese geschiedenis schrijft daarover en zoekt naar verbindingen.
