Er zijn romans die in de categorie ‘ja’ vallen en er zijn romans die in de categorie ‘nee’ vallen. Boeken vallen in de categorie ‘ja’ als het verhaal boeiend is of de vorm vernieuwend; als de personages realistisch of de woorden prachtig gekozen zijn. Als het boek in kwestie een combinatie is van deze eigenschappen, kunnen we spreken over een echt goed boek. En dat is nu precies het geval bij Een bruidsjurk uit Warschau van Lot Vekemans (1965). Een vlotgeschreven roman, vol prachtige uitspraken, die je vastgrijpt en niet meer loslaat – tot je na 253 pagina’s het boek dichtslaat.

‘Toen ik daar iets over zei, had hij me stevig vastgepakt en me diep in mijn ogen gekeken. “Liefde is geen zaak van wie je bent of wat je doet of waar je geweest bent! Liefde is een zaak van het hart en het hart maakt geen verkeerde keuzes.”‘
Zo ontluikt zich een mooie liefdesaffaire tussen de Poolse Marlena en de Amerikaanse Natan. Marlena denkt de man van haar leven tegengekomen te zijn en doet, zonder dat haar moeder het weet, alles om vaker bij hem te zijn. Ze neemt daarom een baantje in het restaurant van Szymon en Basia, familie van Natan. Zo beleven ze samen een mooie tijd en Marlena wil graag een toekomst met Natan opbouwen. Als Natan plotseling uit haar leven verdwijnt, wordt ze gedwongen andere keuzes te maken. Uiteindelijk besluit ze om Polen te verlaten, en wordt ze via een huwelijksbureau gekoppeld aan Andries, een Brabantse boer. Hij is aanvankelijk niet zo enthousiast, maar besluit het toch te proberen met haar. Marlena probeert zich aan te passen in Nederland, maar dat blijkt moeilijker dan gedacht. Maar ook voor Andries is het niet gemakkelijk. Ondanks de afwezigheid van fysiek contact, is hij toch erg op haar gesteld. Als zij uit zijn leven verdwijnt, weet hij niet goed wat hij moet doen. Moet hij zijn verstand volgen of zijn gevoel? Een roman over de liefde, over eenzaamheden en over keuzes.

In een tijd waarin de landsgrenzen vager lijken dan ooit, is dit thema over je geluk zoeken in het buitenland heel actueel. Maar dit thema is natuurlijk niet voor het eerst gekozen. Denk bijvoorbeeld aan De Poolse bruid, de film waarin Monic Hendrickx als Poolse vrouw een leven opbouwt met een Groningse boer. Soms komen bepaalde scènes bijna overeen. Kijkers van de film zullen zich ongetwijfeld nog een typische scène uit de film herinneren waarin zij samen aan de keukentafel eten, waarna zij zich over de afwas ontfermt. Met name deze scène is haast letterlijk in het boek te vinden:
‘We zaten tegenover elkaar aan de keukentafel […] Op mijn bord lagen aardappels, snijbonen en worst. Op tafel een witte kom met jus. Andries sneed de worst in stukjes, prakte de aardappels en mengde alles door elkaar. Daarna goot hij de jus eroverheen totdat zijn eten als een eilandje in een bruin plasje dreef. Hij at met zijn vork. Toen zijn bord leeg was, stond hij op en zette het in de gootsteen. “De koeien,” zei hij. Ik keek hem vragend aan. “Cows. Milk.” Ik stond op.’

Maar anders dan de film laat Vekemans zich niet verleiden tot een vrolijk en ‘ze leven nog lang en gelukkig’-einde, waardoor het boek realistischer en aangrijpender is dan de film. Een nadeel van het boek is dat het überhaupt geen einde heeft, het verhaal is vrij plotseling afgelopen.

De roman heeft een bijzondere opbouw. Ze bestaat uit drie delen, die afwisselend vanuit het perspectief van Marlena, Andries en Szymon zijn verteld. De verhaallijn gaat wel door en de delen eindigen op het hoogtepunt van de spanningsboog, ook het laatste deel – zoals gezegd. Dat creëert spanning, is interessant en vernieuwend, maar zorgt er aan het einde helaas voor dat er toch wat vraagtekens overblijven. Het verhaal bevat veel flashbacks. Flashbacks hebben vaak tot gevolg dat het verhaal daardoor moeilijk te volgen is, maar bij deze roman is dat geenszins het geval. Op een slimme, duidelijke – maar helaas af en toe iets te geforceerde – manier vermengt Vekemans het romanheden met het verleden. In het hoofdstuk vanuit Andries’ perspectief:

‘Buiten schopte ik een kruiwagen omver en smeet een bezem door de lucht. Toen die de keien raakte, brak de steel in tweeën. Ik moest denken aan de enige andere keer in mijn leven dat ik zo boos was. Ik was acht jaar. Mijn vader had me meegenomen naar de stal waar we vier geitjes hadden staan.[…] ‘

Maar het is niet alleen deze interessante vorm waardoor je het boek in sneltreinvaart uitleest. Vekemans heeft een goed, veelal cynisch gevoel voor humor dat de sfeer van de roman grotendeels bepaalt.
Marlena: ‘Ik wilde Józef niet. Józef was de zoon van Mietek en Mietek dronk. Iedereen dronk, maar Mietek had een kwade dronk.’

En over haar Nederlandse lessen:
‘Elke zin sprak ze me voor en ik herhaalde haar gedwee.
Ik snijd het brood.
Ik smeer boter.
Ik schaaf kaas. (Dat schaven kon ik niet uitspreken)
Ik schenk melk in een glas. (Dat schenken kon ik ook niet uitspreken.)
Ik zet koffie in een kan.
“Heel goed Marlena, heel goed.”’

Vekemans legde zich voorheen toe op het schrijven van toneelteksten. Ook deze roman zou prima als basis kunnen dienen voor een theaterscript. Er zijn met name zeer geschikte teksten voor monologen te vinden. Om daar nog een prachtig voorbeeld van te geven:

‘Het is niet moeilijk om te weten of iets echte liefde is. Het is iets wat zo zeker en vast is als een rots die in het midden van de rivier ligt en die voor geen enkel geraas zal wijken. Het is alsof je groter bent dan jezelf, alsof je hart groter is dan jezelf. Alsof jij in dat hart woont, in plaats van dat hart in jou.’

Vekemans heeft een gave om doeltreffend, pakkend en creatief te schrijven. Daarbij zijn haar personages zo levensecht, dat je het gevoel hebt dat je ze echt leert kennen. Dat je ze tegen kunt komen. Misschien daarom ook dat open einde, om deze illusie in stand te houden. Een volle ‘ja’ tegen deze roman. Lezen dus.