Van Schuberts Fantasie in F mineur voor piano 4-handen, gespeeld door Maria João Pires en Ricardo Castro, is op youtube een uitvoering te beluisteren. De achtergrond daarbij, die aldoor in beeld is, wordt gevormd door De rode boom van Mondriaan (1908-1910). Een beeld dat wat mij betreft niet beter gekozen had kunnen worden: een treurwilg die prachtig samenvalt met de melancholieke sfeer van de Fantasie. Een schilderij uit het Haags Gemeentemuseum waarmee Mondriaan de weg insloeg naar abstractie én evenwicht. Dat laatste wordt wel eens vergeten, maar het is juist dáárin dat het zo mooi samenvalt met de muziek van een classicistisch romanticus als Schubert. Mondriaan schildert de horizontale takken van de boom met als tegenwicht verticale strepen die nauwelijks opvallen, en Schubert laat zijn gevoelens beteugelen door de ratio. Ik herken het, want zelf zit ik ook zo in elkaar.
Mondriaan op weg naar abstractie én evenwichtig, zoals Léon Hanssen de periode na het ontstaan van deze boom beschrijft in zijn biografie van de schilder die verscheen onder de titel De schepping van een aards paradijs. ‘Hij droomde’, zei Hanssen onlangs in een interview, ‘van een nieuwe fase van harmonie en conflictloosheid in de twintigste eeuw (…). In zijn kunst zocht hij naar een nieuwe beeldtaal om uiting te geven aan dat ideaal.’
Afgelopen jaar, het feestjaar van 100 jaar De Stijl, hebben we er veel van kunnen zien, maar de mooiste, onbedoelde en onverwachtste bijdrage hieraan zag ik op Canvas. Op 10 september interviewde filosofe Alicja Gescinska in een aflevering van het programma ‘Wanderlust’ de schrijver Marcel Möring. De aan De Stijl verwante bijdrage bestond uit de schitterende cameravoering van Kris Van der Voorde. Plekjes werden op zo’n manier uitgelicht en belicht als waren het abstracte schilderijtjes van Mondriaan. Adembenemend mooi.
Er bestaat een zekere verwantschap tussen Mondriaan en Möring: hun liefde voor jazzmuziek. Of zoals de schrijver eens in een interview in Bunker Hill zei: ‘Door te improviseren kom je op een bepaalde sequentie en zie je hoe het moet. En dán kun je gaan denken.’ Gevoelens laten beteugelen door de ratio. En dan zie ik weer die boom voor me, of kijk ik met de camera van Van der Voorde mee die scheert over de inrichting van Mörings huis in Rotterdam.
Misschien net zo mooi als de dromen waar Hanssen het in bovengenoemd interview over heeft. Dromen over muziek, ‘die hoor ik dan kristalhelder in mijn hoofd, nog mooier en helderder dan je die ooit in werkelijkheid ervaart’, zegt hij. Ik vraag me af waar die muziek dan het meest op lijkt: op Schubert of op een stukje jazzmuziek. Zelf hou ik het op dit moment even op zoiets als de Fantasie in F mineur van Schubert.
Beluister hier Schubert’s Fantasy in F mineur
Els van Swol leest alles wat los en vast zit en slaat als het even kan geen toneelvoorstelling van Shakespeare over. Zij bezoekt regelmatig het concertgebouw waar ze dan weer over schrijft in haar columns.
