Recensie door Karel Wasch
Alexander Hemon maakte een bliksemcarrière als schrijver. Hij kwam vanuit Bosnië aan in Chicago met niet veel meer kennis van het Engels, dan wat toeristenzinnen, maar ging aan het schrijven. Zijn boeken Nowhere Man en Questions of Bruno werden bejubeld en hij werd zelfs met Nabokov vergeleken. Een groot idool van hem.
Peter Abelsen vertaalde voor Meulenhoff zijn derde roman De dagen van Lazarus.
Er zijn een aantal lijnen in deze roman, die kunstig ineen worden gevlochten. Allereerst een historische lijn. In 1908 gaat een jonge anarchist ene Lazarus Averbuch, een joodse immigrant uit de Oekraïne naar de hoofdcommissaris van Chicago met een brief. Deze politieman, Shippy genaamd, denkt dat er een aanslag op hem gepleegd zal worden en schiet Lazarus neer. De kwestie blijft met raadsels omgeven. Wilde Averbuch werkelijk de commissaris vermoorden? Waarom dan? We maken ook kennis met zijn zuster Olga, die de pogrom in Oekraïne overleefde. De gruwelijke gebeurtenissen tijdens deze pogrom worden uiterst kil beschreven maar missen hun uitwerking op de lezer niet. Politie beschermde de joden niet tegen de antisemitische uitbarstingen van geweld. Wilde Lazarus daarom alsnog een politieman vermoorden, toen hij in Amerika landde en werd opgehitst door anarchisten? Geweld roept dus vroeg of laat geweld op.
De tweede lijn in de roman heeft als hoofdpersoon de schrijver Vladimir Brik, afkomstig uit Bosnië, die een boek wil schrijven over Lazarus Averbuch. De Engelse titel The Lazarus Project dekt de lading van het verhaal dus meer dan de Nederlandse. Hij gaat op zoek in zijn land van herkomst vergezeld door Rora een fotograaf met veel connecties in de onderwereld. Deze onderwereld wordt in Sarajevo nog steeds beheerst door veteranen uit de belegering van deze stad in de jaren ’90 van de vorige eeuw en politici uit het heden. Ook hier gaan- evenals in het verhaal van Lazarus Averbuch tijdens de pogrom- misdaad en overheid hand in hand. Brik is een melancholicus met duidelijke roots in de Balkan. Hij is echter getrouwd met een neurochirurge, ene Mary, die Amerikaans oppervlakkig en tenenkrommend ‘positief’ zijn leven vorm en inhoud probeert te geven. De gruwelen van de burgeroorlog zullen Brik echter levenslang aan zijn land van herkomst ketenen. Net zoals de pogroms door Lazarus Averbuch nooit vergeten konden worden. De naam Lazarus verwijst bovendien naar de bijbelse Lazarus, die uit de dood wordt opgewekt door Christus. In deze roman is het de vraag of Brik zijn verleden (de dood) achter zich zal kunnen laten. Daar kan hij met zijn Amerikaanse echtgenote niet aan werken. Zij begrijpt hem niet. Vanuit Sarajevo belt hij haar meerdere malen maar het levert niet veel op. Zullen ze nog bij elkaar blijven?
Brik trekt door zijn geboorteland en bezoekt ook een joods museum. Wil hij achter het verhaal van Lazarus Averbuch komen of achter de geschiedenis van de pogroms, de achteloosheid waarmee ze werden bedreven?
Het verschil tussen de Amerikaanse cultuur zonder veel verleden en zijn eigen roots met de loodzware beladen geschiedenis vormt de laatste verhaalstreng. Het meest overtuigt Aleksandar Hemon wanneer hij ? als een toeschouwer – in de huid kruipt van Olga en Lazarus Averbuch.
De reis naar zijn eigen verleden wordt in veel opzichten een fiasco. In Oekraïne en Moldavië heerste de chaos en misdaad. Bordelen floreren en jonge boerenmeisjes worden gedwongen veelal door hun ouders om er te werken. Gokken, zuipen, schieten zijn nog steeds aan de orde van de dag. Terwijl er naar het buitenland de indruk wordt gewekt dat deze landen in harmonie en wederopbouw zijn. In Amerika inmiddels, waar de echtgenote van Brik wacht, is oppervlakkigheid troef. Men leeft er langs elkaar heen. Tussen deze twee werelden is Brik verdwaald, hij verdwaalt in het verhaal ook letterlijk wanneer hij op een joodse begraafplaats dicht bij de gruwelijke waarheid is gekomen. Aan het eind van zijn tocht vindt vriend Rora de dood, maar waarom precies blijft ook in raadsels gehuld. De politie maakt zich erg makkelijk van het onderzoek af. Het lijkt Brik niet echt te raken. Hij wordt door de realiteit al lang niet meer overrompeld. Hij lijkt er in te berusten. Dat maakt hem tot een buitenstaander zowel in Amerika als in zijn thuisland. Toch zal hij moeten kiezen. Maar deze keuze hangt als een zwaard van Damocles boven het verhaal. Voor ieder hoofdstuk staat een foto uit de tijd van Averbuch. Zij vormen op zich weer een apart verhaal dat niet met woorden verteld wordt.
Wellicht geeft Hemon ons in zijn volgende boek Love and other obstacles, dat in de steigers staat, een antwoord op de dilemma’s van dit prachtige boek. Met zijn virtuositeit overtreft hij schrijvers als Jonathan Safran Foer en Daniel Mendelsohn, die ook op weg gingen naar het verleden. De wereldliteratuur heeft een nieuwe Nabokov!
De dagen van Lazarus
Aleksandar Hemon (The Lazarus Project)
Vertaling : Peter Abelsen
Blz: 319
Meulenhoff €21,95
