Vlaanderen is lang achtergesteld op het gebied van nieuwe literatuur.
Zoals dit er nu staat, is het een belachelijke uitspraak, dus dat zal ik even nuanceren.
Er is niets mis met de vooruitstrevende positie van Vlaamse schrijvers binnen de Nederlandstalige literatuur. Er zijn genoeg romanvernieuwers geweest die sinds de jaren ’60 van de twintigste eeuw hun stempel hebben weten te drukken (denk aan auteurs als Ivo Michiel, Daniël Robberechts en Gust Gils). Er zijn ook auteurs geweest die probleemloos hun Nederlandse collega’s in tranen achterlieten (Hugo Claus en Louis Paul Boon). Er zijn nog steeds schrijvers die trots vooraan de voorhoede van de moderne literatuur marcheren (Peter Verhelst, Pol Hoste, Saskia de Coster). Maar om de een of andere reden is er in Vlaanderen nog geen belangrijke auteur van oorspronkelijk buitenlandse afkomst gesignaleerd. Nederland is verrijkt met auteurs als Rodhan Al Galidi, Abdelkader Benali en Hafid Bouazza en daar is ook Het huis van de moskee van Kader Abdolah verkozen tot één-na-beste roman aller tijden. Nu is het natuurlijk een volstrekt irrelevant gegeven waar die schrijvers oorspronkelijk vandaan komen of waar hun familiewortels liggen, en al net zo irrelevant waar ze nu wonen en welke nationaliteit ze nu hebben. De een overweegt naar België te verhuizen (Al Galidi) en de ander wordt pisnijdig als men hem als allochtone schrijver probeert aan te spreken (Bouazza ? een van de weinige levende schrijvers die de complete Van Dale uit zijn hoofd kent). Ze schrijven in het Nederlands, en daarop moeten ze worden beoordeeld en daarom moeten ze wel/niet worden gelezen.
Je zou daarom kunnen argumenteren dat het eerste boek van de juriste Rachida Lamrabet weer een aanvulling is op de Nederlandstalige literatuur en punt uit. Toch is het echt een heuglijk feit dat Vlaanderen na jaren stinkjaloers kijken naar de Nederlandse-talenten-met-een-vreemde-achternaam, eindelijk een auteur heeft gekregen om zelf te omarmen. Of de auteur dat nu wil of niet, ze neemt wel degelijk een unieke positie in, in een land waar het benepen nationalisme en de tunnelvisie de actualiteit bepalen.
Vrouwland is een verhaal dat gebouwd is om verschillen. Verschillen tussen Marokko en Europa, verschillen tussen mannen en vrouwen, verschillen tussen traditionele islam en het kapitalistische en egoïstische Westen. Ondanks het feit dat de personages aanvankelijk nogal schematisch overkomen (de ruimdenkende Europese man, de carrièrejagende vrijgevochten vrouw, haar in de criminaliteit wegzakkende broer, de flierefluiter die zich ingraaft in het geloof, de gelukszoeker en de hardwerkende gastarbeider), weet Lamrabet gaandeweg het boek een steeds aangrijpender en overtuigender verhaal te vertellen. Een vrouw die zich bewust is van haar kwaliteiten en niet bereid is zich in de webben van haar familie te laten spinnen, geeft in een lichtzinnige bui, tijdens een vakantie in het land van haar ouders, het ja-woord aan een jongen. Zodra ze het dorp verlaat, is ze die belofte vergeten, maar de smoorverliefde jongen verdrinkt in een poging haar in Europa te zoeken. De vrouw is ondertussen hard bezig een politiek carrière op te bouwen en schenkt er aanvankelijk weinig aandacht aan. Het land van herkomst blijft echter aan haar trekken: zowel haar familieleden als kennissen van die jongen trekken haar terug naar Marokko en naar een poëtisch slot van de roman.
Vrouwland is een beheerst verteld verhaal, zonder wilde uitbarstingen en zonder woeste stilistische uithalen. Nergens wordt de roman een pamflet; er wordt niet gekozen voor de vrijheid van het Westen of de sterke familiewaarden van het Zuiden, voor de carrière noch voor de traditie. Er worden wel klauwen uitgestoken naar de opportunistische manier waarop het Westen omgaat met politici van allochtone afkomt (goed als stemmentrekker; daarna parkeren in een schaduwfunctie) en de Marokkaanse rigiditeit (een vrouw alleen kan daar geen hotelkamer boeken en liever niet zonder djellaba naar de markt), maar het boek veroordeelt niet. Het laat de lezer de keuze, en die keuzes zijn complex.
Dit is niet een boek dat stelling neemt tegen iets, maar nuanceert. Een boek dat je laat nadenken over alle verschillen waar vrijgevochten Westerlingen en traditiegerichte (ex-)Marokkanen mee te maken hebben. Een boek waar iedereen die bereid is enige denkkracht in de huidige maatschappij te steken, dus iets aan heeft. En iedereen die een gevoelig boek wil lezen zonder de sentimentaliteit van een Vliegeraar. En iedereen die nieuwsgierig is naar nieuw Vlaams talent. Of schrijvende juristen. Of wat voor etiket je ook op deze veelbelovende schrijfster wil plakken.
Rachida Lamrabet, Vrouwland, Amsterdam/Antwerpen, Meulenhoff/Manteau 2007
Patrick Bassant ? Literair Vlaanderen
