De Engelse geestelijke gezondheidszorg op de korrel
Met haar debuutroman Poppy Shakespeare geeft de Engelse schrijfster Clare Allen (Liverpool, 1970) de lezer een inkijkje in de Engelse geestelijke gezondsheidszorg. Allen heeft zelf een verblijf van tien jaar in een psychiatrische instelling achter de rug en maakte als ervaringsdeskunige van haar memoires een gefictionaliseerd verhaal. Om uit de psychiatrie te geraken volgde ze, op aanraden van haar sociaal assitente, een cursus creatief schrijven aan de East Anglia Universiteit te London. Het werd een verbluffende en verrassende kritische satire op een leefwereld die zo zijn eigen wetten heeft en zijn eigen opvattingen heeft over wat ‘abnormaal zijn’ is. De rode draad door het verhaal is de vrije meningsuiting en meer bepaald de discrepantie tussen de ervaring en de expressie van een mening.
Het verhaal wordt verteld vanuit een verteller, de psychiatrische patiënte N., en speelt zich af in een psychiatrisch instelling, Abaddon, in het noorden van Londen. Deze N. krijgt de opdracht om een nieuweling, Poppy Shakespeare, wegwijs te maken in het reilen en zeilen binnen deze instelling. Architecturaal ziet de Abaddon eruit als een torengebouw met acht verdiepingen die dienst doen als een hiërarchisch uitdrukking van het niveau van ‘gek zijn’. Hoe hoger men daar verblijft, hoe gekker men is. Helemaal beneden, op het gelijksvloers, heeft men de dagpatiënten, van één tot zeven zitten de geïnterneerden en op de achtste verdieping zitten de finaal maatschappelijk afgeschrevenen. De patïenten op het gelijkvloers zijn specialisten in het roken van sigaretten en hebben er een streefdoel van gemaakt om niet uit de instelling ontslagen te worden, om zo psychisch labiel mogelijk over te komen. De norm is zo abnormaal en zo krankzinnig mogelijk zijn.
Wie daar niet wil aan meedoen is Poppy Shakespeare. Na mee te hebben gedaan aan een persoonlijkheidstest ten behoeve van een sollicitatie werd ze doorverwezen naar het Abaddon. Ze doet er dan ook alles aan om ontslagen te worden, maar dat verloopt niet van een leien dak want ze doet zich te veel als normaal voor in de ogen van het personeel en volgens de normen binnen Abaddon. Ze krijgt echter hulp van N. en ze hoopt dat een advocaat haar kan helpen, dat hij haar psychische gezondheid kan bewijzen. Maar daar wringt ook het schoentje en het doet ietwat Kafkaïaans aan: de verhoopte advocaat kan pas voor haar pleiten als ze officieel gek wordt verklaard (dan pas krijgt ze een uitkering en kan ze hem betalen). Van ironie gesproken. Clare Allen slaagt erin om de lezer verschillende visies over ‘gek zijn’ te laten doordringen. De opvattingen over ‘normaal zijn’ zijn immers (sub)cultureel bepaald en dat wordt ook met mondjesmaat aangebracht.
Een groot deel van het verhaal speelt zich af in de gemeenschappelijke ruimte op het gelijkvloers, bij de dagverblijvers die hopen op een langer verblijf. De satirische beschrijvingen daarvan hebben veel weg van een romaneske Big Brother-vertoning. De meeste patiënten zijn volledig op zichzelf betrokken, hebben geen werk, geen huis, geen sociaal netwerk buiten de muren, slikken vele pillen wat hen ook achterdochtig maakt. Zo denken sommigen dat ze in Big Brother meedoen omdat er een doorkijkspiegel in de gespreksruimte hangt. Wanneer er dan stelselmatig iemand vertrekt, denken de patiënten dat die dan weggestemd is door het publiek.
Poppy Shakespeare is een aangenaam te lezen boek met bijzonder veel levensecht gemaakte psychiatrische patiënten. Ze is erin geslaagd om een ernstige thematiek met veel ironie, humor en absurditeiten te beschrijven. Het is een manier om de werkelijkheid te representeren, maar na het lezen blijft er bij deze lezer toch een zeker wrang nagevoel heersen. Het is vooral jammer dat de wegen terug naar de buitenwereld geblokkeerd geraken door een aantal verankerde structuren en commerciële motieven. En als we de prognoses voor de toekomst mogen geloven, wordt het er niet beter op. Meer mensen zullen de druk van de ratrace niet meer aankunnen, waardoor de vlucht uit de realiteit voor hen de beste oplossing. Allen schrijft nu maandelijks een artikel voor de Guardian over de gezondheidszorg en ze werkt aan een tweede boek. Voor een als ‘psychiatrisch’ omschreven patiënte schrijft ze echter wel niet te gek.
Poppy Shakespeare, Clare Allen, Uitgeverij Meulenhoff
Geert Beernaert
