Voor de vrouw maar niet voor haar alleen, Gioia Smid

 

Het Boek van de Week is even heel iets anders, met uw welnemen. Geen literatuur. Maar een overzicht, een terugblik, een verzameling. Een tijdsbeeld geïllustreerd. Een pas aangeschaft en nu al zeer dierbaar boek, omdat ik fan ben van Fiep.

‘Voor de vrouw, maar niet voor haar alleen...‘ was de vrouwenpagina die Het Parool in 1948 startte, met illustraties van Fiep Westendorp. Een naam die voor velen vooral bekend van Jip en Janneke. Dat is echter slechts een onderdeel van Westendorps werk. En een onderdeel van wat ze voor Het Parool deed.

 

Het Parool, een linkse, progressieve, ietwat anarchistische krant kreeg onder leiding van redactrice Wim Hora Adema een geëmancipeerde vrouwenpagina. Of was het een pagina voor de geëmancipeerde vrouw? Was de vrouw wel zo geëmancipeerd? De redactie zelf, onder wie ook Hella Haasse, Annie M.G. Schmidt en Harriët Freezer, was dat in ieder geval wel. Om zoveel mogelijk lezers tegemoet te komen werden emancipatorische onderwerpen afgewisseld lichterezaken zoals als de wekelijkse horoscoop. In het artikel van Joke Linders ‘Huisvrouw is geen beroep, maar zij moet àlles kunnen. De vrouwenpagina van Het Parool‘ lezen we, vrij opmerkelijk, dat het juist een man was die een argument voor de vrouwenpagina aandraagt: ‘Ik lees met hartstocht vrouwenpagina’s en vrouwentijdschriften omdat daarin altijd juist verfrissende nonsens over een juiste behandeling van echtgenoten en andere mannelijke wezens staat.’ En zo is het maar net heren.

 

Kenmerkend voor de vrouwenpagina was de humor en het relativeringsvermogen. Dit komt schitterend naar voren in Fiep Westendorps tekeningen. Ze haalde veelal één element uit de tekst waarvan ze dan een tekening maakte, ook al kon dit juist een tegenargument in het pleidooi van het stuk zijn. Het gaf de zaak een lichte toon, de juiste balans tussen de zojuist genoemde humor en relativering.

 

Al jong begonnen met tekenen (op haar vijftiende aan de HBS), was Fiep onder de indruk van de ‘open lijn’ tekeningen van Eppo Doeve. Dat zien we zeker terug in het latere werk. Ze was een uitzonderlijk goed observator en wist het karikaturale van mensen goed naar voren te brengen. Met haar humor en scherpe blik hield ze de lezer een (lach)spiegel voor: cabaret in tekeningen. Tussen 1952 en 1965 was ze gezichtsbepalend voor Het Parool. Toen volgde het ontslag van redactrice Wim Hora Adema en het merendeel van de redactie en freelancers (onder wie Fiep) volgden haar. De groep vrouwen bleef vrienden en samen met Hedy d’Ancona richtte Wim Adema het feministische blad Opzij op, waarvoor zij Fiep ook vroegen te illustreren. Deze stopte er al gauw mee, omdat de onderwerpen haar toch te serieus waren, ze kon er haar humor en plezier niet in kwijt.

 

Ze had voor Het Parool al voor de Juniorpagina getekend (ja, daar zijn ze dan: Jip en Janneke, de poesjes Pim en Pom), en richtte zich steeds meer op het tekenen voor kinderen. Floddertje, Pluk, en Otje werden geboren. Daarnaast deed ze ook reclame-illustraties. In de loop der jaren werden haar tekeningen steeds leger en opener met minder grijstinten, en haar lijnen minder zwierig. Met de strakkere lijnen en vormen kon ze nog beter expressies van mensen overbrengen. Menig illustrator kon daar een puntje aan zuigen. Maar Fiep zelf is altijd de bescheidenheid zelve gebleven en vond het ‘gewoon een vak’. Ja, ze was absoluut een vakvrouw die het ambacht illustreren verstond, maar ergens vind ik het ook een gave, hoe iemand met zo weinig lijnen zoveel kan zeggen. Het aandoenlijke, het geestige en het scherpe in één beeld gevangen: ik blijf er met plezier naar kijken.

 

Voor de vrouw, maar niet voor haar alleen geeft een goed gedocumenteerd beeld (dankzij Fiep zelf) van haar kijk op de wereld, de uitwerking in de illustraties daarvan, van de positie en de werkwijze van Het Parool, en van de maatschappij in de naoorlogse jaren tot de zeventiger jaren. Het boek is samengesteld door Gioia Smid en bevat verscheidene artikelen en columns geschreven door ondermeer Joke Linders, Cisca Dresselhuys, Mies Bouhuys en Joost Swarte. En heel veel illustratiemateriaal. Het is prettig afwisselend ingedeeld en de afdrukken van de vrouwenpagina zijn een genot om te lezen en om vertederd toe te glimlachen. Maar dat is meer vanwege de wat verouderde stijl van de opmaak en van het schrijven, dan vanwege de onderwerpen die nog steeds actueel zijn.

 

Zo las ik afgelopen vrijdag (12 januari 2007) nog in het katern ‘Boeken’ van NRC Handelsblad een artikel waarin aan de hand van enkele publicaties over de gescheiden leefwerelden van mannen en vrouwen, emancipatie en feminisme al over de ‘derde golf’ gesproken, wordt ook crosscultureel. Want hoewel huishoudelijke takenverdeling gezeur lijkt in vergelijking met eerwraak, zowel allochtone als autochtone vrouwen delen in de achtergestelde positie op de man. Geïllustreerd met modern fotowerk van een Iraanse kunstenares (gesluierde vrouwen met op de plaats waar het gezicht zich bevindt nu een huishoudelijk apparaat of serviesgoed is geplaatst), is het een stuk dat in deze tijd past en toch weer teruggrijpt naar eerdere momenten van emancipatie. Ik vraag me af wat Fiep ermee gedaan zou hebben…