Oorlogshonger,Frans Van Deijl

Frans van Deijl (1957) is journalist bij HP/De Tijd; hiervoor werkte hij bij Het Parool, werd ontslagen en deze gebeurtenis leverde het boek Dagboek van een werkloze (2005)op. Het was een mix van humor, venijn en sentiment en op een knappe manier kregen we een kijkje in het innerlijk van iemand die radeloos op zoek moet naar nieuw werk. Een must voor iedere werkeloze! Ook De Plek, Oosterbeek 1944 was een spannend verslag, dit maal, van een zoektocht naar het verleden. Van Deijl brengt in een schuttersput de nacht door op de plek waar de dramatische luchtlandingen van Britse troepen plaatsvonden. Hij is jaloers op hen die de slag meemaakten, geeft toe gefascineerd geraakt te zijn door uniformen en andere memorabilia uit de oorlog. Maar ook slaagt hij er in, de plek des onheils tot leven te wekken.

Het literaire debuut van Van Deijl ligt nu in de schappen en heeft de naam Oorlogshonger. – Clara Strijbosch schreef er in De Volkskrant o.m. over (…) 'Frans van Deijl vertelt over mannen die zich zo hebben ingeleefd in hun heldenrol, dat ze zich niet meer kunnen handhaven in een wereld zonder oorlog. Dat de verhalen goed geschreven zijn, maakt ze des te ongemakkelijker.'(..) Om met dit laatste te beginnen, inderdaad is de stijl van Frans van Deijl soepel, maar het moet gezegd die soepelheid – een euvel van veel journalisten, die zich aan literatuur gaan wijden- bergt het gevaar in zich, wat oppervlakkig te gaan worden. Van Deijl houdt zijn munitie vooralsnog droog.

De drie verhalen van Oorlogshonger, Het veldgraf, Oorlogshonger en De nepveteraan hebben allemaal hoofdpersonen, die een fascinatie hebben voor de oorlog. In Het veldgraf gaat het over het opgraven van een Duitse soldaat uit de Tweede Wereldoorlog. De spanning, die aanvankelijk wordt opgebouwd rond het ontdekken en opgraven vindt aan het eind van het verhaal een anticlimax, maar deze is door Van Deijl moedwillig zo geregisseerd, de rol van een aantal personen blijft verborgen en dat geeft deze geschiedenis een morbide ondertoon. Dit komt ook doordat- knap gevonden- Van Deijl namen gebruikt die een vervreemdend effect meebrengen zoals Muus, Witsok, Buikspreker en mevrouw Nasi. Ze lijken te zijn weggelopen uit een verhaal van Bordewijk, de meester van de vervreemding. In de tweede geschiedenis, het titelverhaal Oorlogshonger  komt Ernest (Ernie) Ortega aan het woord. Hij schrijft een lange brief aan zijn vrouwelijke psychiater en binnen een mum van tijd zitten we midden in de gruwelen van de Vietnamoorlog. De Amerikaan Ernie heeft geen oorlogstrauma, integendeel, hij heeft ontdekt dat zijn verblijf in tunnels, op zoek naar Vietcongsoldaten, de enige momenten waren, dat hij werkelijk heeft ‘geleefd.’ Hij houdt er bizarre gewoontes op na- is letterlijk verwilderd geraakt- in de hel van het slagveld. Bij terugkomst stort zijn wereld in hij mist de ‘orgastische stortloed van de aanval’ en zijn huwelijk loopt op de klippen. We krijgen bijna medelijden met hem.

Het meest overtuigende verhaal is mijns inziens echter De nepveteraan. In dit verhaal gebeurt namelijk wat Van Deijl in de vorige twee verhalen nalaat, hij spaart ruimtes uit. De lezer wordt lang in het ongewisse gelaten over de drijfveren van de hoofdpersoon om te mogen schitteren tijdens een reünie van oorlogsveteranen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat – Fred Lardenoye in het Checkpoint Maandblad voor veteranen meldde dat ‘(..) Van Deijl op vaak geestige wijze en met vaardige pen mensen beschrijft die kennelijk een onstilbare honger hebben naar alle aspecten die met een oorlog samenhangen: het geweld, de dood en het verderf, maar ook de – al dan niet valse – romantiek, de eer en de erkenning (ook als is dat niet verdiend)(..).'

Inderdaad is dit een hele prestatie waar we Van Deijl dankbaar voor mogen zijn. De oorlog met al zijn weerzinwekkendheid komt in Oorlogshonger op knappe manier tot leven. De jongens, die de oorlog niet meemaakten raken erdoor gefascineerd, de hoofdpersoon uit het tweede verhaal verliest op het slagveld zijn identiteit en de man uit het derde verhaal weet niet welke verstandhouding hij heeft tot de oorlog, daardoor is hij eigenlijk de meest tragische figuur in deze drie vertellingen, die worden verbonden door het thema oorlog. In Van Deijl is een meester opgestaan van het vervreemdende ijzingwekkende proza en die plaats was lang onbezet in Nederland.

Karel Wasch