‘Het socialistisch realisme en de realiteit waren in een onmogelijke spagaat beland.’ Frank Westerman maakt deze opmerking bijna terloops, ergens halverwege zijn Ingenieurs van de ziel; en toch is er geen treffender samenvatting denkbaar.
De titel van het boek van de week verwijst naar Stalins beroemde opdracht aan schrijvers: ‘De mens wordt herschapen door het leven en jullie moeten behulpzaam zijn bij het herscheppen van de ziel. Jullie, schrijvers, zijn de ingenieurs van de ziel.’ Onder leiding van Maksim Gorki moesten zij (waaronder naast Gorki vooral Platonov en Paustovski in het boek voorkomen) eenvoudige taal gebruiken en de mensen op de hoogte stellen van de grote sprong voorwaarts die Rusland onderging. Mensen moesten weten dat de socialistische heilstaat dankzij zijn industriële, technologische kennis Moeder Natuur onder controle kon krijgen. Zelfs als het een woestijn betrof, waar het bijna constant vijftig graden is en alles in een grote wolk van verdamping wegstuift. Deze plek de rode draad in het boek – is de Karakoem-woestijn in het huidige Turkmenistan. Daar was in 1847 de Baai van Kora Bogaz ontdekt, zo groot als Vlaanderen, waar dankzij de specifieke ligging zeer bijzonder zout neersloeg: glauberzout. Een prachtige kans voor Moskou om te laten zien wat er technisch mogelijk was. Er werden chemische industrieën neergezet, academici gestuurd en de jeugdafdeling van de Partij moest de socialistische boodschap gaan verkondigen. Bij aankomst kregen de kolonisten al snel te maken met een ontnuchterend feit: er was nauwelijks drinkwater. Ook hier hadden de fysische ingenieurs echter een oplossing voor: de ombuiging van vijf immense rivieren dwars door midden Rusland naar de Karakoem-woestijn.
Dit was kort gezegd – het materiaal waar de schrijvers mee moesten werken. Vooral Konstantin Paustovski was bij het project betrokken – in 1932 brak hij door als Sovjetschrijver met de Baai van Kora Bogaz, een lyrische beschrijving van de hele onderneming. Hoe Paustovski de onmogelijke spagaat tussen realiteit en socialistische realiteit wist vol te houden, blijkt al snel als Westerman in dit boek op zoek gaat naar de bronnen: Paustovski kende de realiteit helemaal niet. Hij was nooit in de Baai geweest.
Ingenieurs van de ziel werd vorig jaar genomineerd voor de AKO-literatuurprijs en wordt binnenkort vertaald in het Engels.